vegetarian

ઓસાકા – ૪

ઓસાકા, જાપાન

સાંજે દોતોનબોરીથી પાછા આવીને પહેલું કામ તો થોડી વાર ઊંઘવાનું કરવામાં આવ્યું. રાત્રે નવ વાગ્યા આસપાસ કકડીને ભૂખ લાગી. ફરીથી હોટેલમાં જમવાનું તો કંટાળાજનક હતું. આગલી રાતે વેજિટેરિયન જમવાનું શોધવાની ટ્રાય કરી હતી ત્યારે એક-બે ઇન્ડિયન રેસ્ટ્રોં ધ્યાનમાં આવ્યાં હતાં. તેમાંથી એકનું રેટિંગ સારું હતું અને ‘ગ્રાન્ડ ફ્રન્ટ’ મૉલ – જ્યાં સવારે નાશ્તો શોધવાની જફા કરી હતી – તેનાંથી એક જ બ્લૉક દૂર હતું એટલે પંદર મિનિટમાં ત્યાં ચાલીને પહોંચી શકાય તેમ હતું. નામ હતું ‘ઍવરેસ્ટ તંદૂરી’. વધુ મગજ ચલાવ્યા વિના મેં ત્યાં જ જવાનું રાખ્યું.

જમવાનું ‘અબવ ઍવરેજ’ હતું પણ, ત્યાંનાં સંચાલકની મહેમાનગતિ ખૂબ જ સારી. તેની સાથે થોડી સામાન્ય વાત થઇ. પછીનાં દિવસે મારી વિઝા અપોઇન્ટમેન્ટ હતી – પહેલી વાર મારી ‘નેશનાલિટી’ સિવાયનાં દેશમાં એટલે થોડી નર્વસનેસ તો હતી. દસ વાગ્યા આસપાસ જમવાનું પૂરું કરતા કરતા અચાનક મને ચાનક ચડી કે, મેં વિઝા ફૉર્મમાં ડિજિટલ ફોટો લગાવેલો હોવા છતાં એ લોકો એ માન્ય નહીં રાખે અને ફક્ત એક ફોટોનાં કારણે મને પાછી મોકલી દેશે તો? થોડી વાર મન મનાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો છતાં એ સવાલ મગજમાંથી હટતો નહોતો એટલે અંતે મેં પેલા રેસ્ટ્રોં-સંચાલકને પૂછ્યું. તેણે જણાવ્યું કે, ત્યાંથી પાંચ જ મિનિટ દૂર એક ફોટો બૂથ હતું ત્યાંથી ફોટો મળી જાય તેમ હતો.

રેસ્ટ્રોંથી નીકળતી વખતે મેં તેને ફરીથી રસ્તો પૂછ્યો તો એ માણસે કહ્યું કે, એ રેસ્ટ્રોં બંધ જ કરી રહ્યો હતો અને મારી સાથે આવીને મને જગ્યા બતાવી શકશે. એ તરફ ચાલતા ચાલતા અમારી થોડી વધુ વાત થઇ અને મેં જાણ્યું કે, એ માણસ બહુ હોશિયાર હતો. કહેતો હતો કે, તેનાં જેવા ધંધાદારી નેપાળીઓ માટે જાપાન બહુ સારી જગ્યા છે. કામ કરવા માટે વિઝા આરામથી મળી જાય, ભણવામાં પૈસા ન નાંખવા પડે અને સારું જીવન મળી રહે. દસ વર્ષ પહેલા એ જાપાન આવ્યો હતો અને ધીમે ધીમે તેણે આખા દેશમાં જૂદી જૂદી જગ્યાએ કુલ આઠ જેટલા ઇન્ડિયન ગ્રોસરી સ્ટોર ખોલી નાખ્યાં હતાં. તેટલામાં ફોટોબૂથ આવી ગયું પણ, મારા નસીબે એ બંધ નીકળ્યું. હું થોડી નિરાશ થઇ પણ તેને થોડે દૂર એક બીજા બૂથની પણ ખબર હતી એટલે એ મને ત્યાં મૂકી ગયો. એ ખુલ્લું હતું અને મને ફોટો મળી ગયો.

રાત્રે દસ વાગ્યે એક બિલકુલ અજાણ્યા દેશમાં – જ્યાં વાતચીતમાં ભાષા સંબંધી આટલી મુશ્કેલીઓ હોય, ત્યાં એક અજાણ્યા માણસની આટલી મદદ મળવી એ મોટી વાત છે. આવા માણસોથી જ દુનિયા ચાલે છે.

રાત્રે ઊંઘ તો આવતી જ નહોતી. મેં આગળ વાત કરી એ પ્રમાણે JRail passનાં ચાર્જિસ મારાં બૅન્ક અકાઉન્ટમાંથી ગયા કે નહીં એ વિશે તપાસ કરવા મારાં અકાઉન્ટમાં લોગ-ઇન કર્યું. ઍરપોર્ટ પરથી ફૉન કર્યો ત્યારે પેલી ફોન અટેન્ડેન્ટે હાએ હા કરી હતી. પણ, ખરેખર એ ચાર્જિસ તેમણે ‘ઑથોરાઈઝેશન’ સ્ટેજ પર અટકાવ્યાં નહોતાં અને એ પ્રોસેસ થઇ ગયાં હતાં. મેં તાબડતોબ વૉઇપ ઍપ દ્વારા બેન્કનાં ફ્રૉડ ડિપાર્ટમેન્ટને ફોન લગાવ્યો. રકમ મોટી હતી અને આટલો મોટો ચાર્જ-બૅક મેં ક્યારેય ક્લેઇમ નહોતો કર્યો એટલે મને થોડો ડર પણ લાગ્યો કે, એ લોકો એ મંજૂર કરશે કે નહીં. 3 ફૉન કોલ્સ અને વિવિધ ફૉર્મ્સ ભર્યાં પછી તેમણે કહ્યું કે, હું આવતાં 15 દિવસમાં અપ્રૂવલ અને રિફંડની અપેક્ષા રાખી શકું છું. રાત્રે ત્રણેક વાગ્યે હું માંડ થોડો સમય ઊંઘી અને સાત વાગ્યે ફરી ઉઠી ગઈ.

નવ વાગ્યાની અપોઈન્ટમેન્ટ હતી એટલે આરામથી ચાલીને કોન્સ્યુલેટ પહોંચી. કોન્સ્યુલેટ માટેની લાઈન ફુટપાથ પર હતી, જે થોડું વિચિત્ર હતું. અંદર તેમણે મારું બધું અપ્રૂવ કરી દીધું પણ ફોટો બાબતે ડખો કર્યો. મેં ફૉર્મ પર પ્રિન્ટ કરેલો ફોટો તો ન જ ચલાવ્યો અને રાત્રે મહેનત કરીને પડાવેલો હતો એ પણ નહીં કારણ કે, તેમાં બેકગ્રાઉન્ડ સફેદ નહોતું. તેણે મને ત્યાં રાખેલાં ફોટો મશીનમાંથી ફોટો પાડવા કહ્યું. એ મશીન ફક્ત કૅશ લેતું હતું અને હું બાઘાની જેમ કૅશ હૉટેલ પર છોડીને આવી હતી. કૉન્સ્યુલેટવાળા બહેન એટલા સારા કે, તેણે મને બહાર નીકળીને 1 કલાક પછી ફોટો આપવા પાછા આવવા માટેની લેખિત મંજૂરી આપી અને સિક્યોરિટી ગાર્ડ્સને પણ જણાવી દીધું. થોડો સમય તો શ્વાસ અદ્ધર થઇ ગયો હતો. હું ટૅક્સીથી તાબડતોબ હૉટેલ ગઈ અને કેશ લઈને પછી આવી પછી અંતે કૉન્સ્યુલેટનો કાર્યક્રમ પત્યો.

એ કામ પતાવ્યું ત્યાં બપોરે જમવાનો સમય થઇ ગયો હતો. આટલી જફાઓ પછી કોઈ જ નવાં પ્રયોગ કરવાનું મન નહોતું એટલે ચુપચાપ દેસી રેસ્ટ્રોં જ શોધ્યું. ‘શ્રીલંકા રેસ્ટ્રોં કૉલોમ્બો’ ધ્યાનમાં આવ્યું અને ઇંટ્રેસ્ટિંગ લાગ્યું. એ જગ્યા શોધવાની પણ અલગ જ વિધિ થઇ. ગૂગલ મૅપ્સમાં માર્ક કરેલી પિન આસપાસ મેં ઓછામાં ઓછા ત્રણ આંટા માર્યા પણ, રેસ્ટ્રોંનું ક્યાંય નામોનિશાન નહીં. અંતે ટ્રેન સ્ટેશનની જે એક્ઝિટમાંથી બહાર નીકળી ‘તી ત્યાં પાછી અંદર ગઈ અને એ જ પિન ટ્રેન સ્ટેશનની અંદર શોધવાનો પ્રયત્ન કર્યો ત્યારે મેળ પડ્યો. આ છે ગૂગલ મૅપ્સની લિમિટ. ગૂગલ મૅપ્સ માટે અન્ડરગ્રાઉન્ડ અને ઓવરગ્રાઉન્ડમાં કોઈ જ ફર્ક નથી. જો આ બ્લૉગ વાંચીને કોઈ ઓસાકામાં આ રેસ્ટ્રોં શોધવાનો પ્રયન્ત કરે તો તેમનાં માટે આ ખાસ નોંધ – રેસ્ટ્રોં અંડરગ્રાઉન્ડ છે એટલે એ શેરીમાં જો ક્યાંય દાદરા દેખાય તો તેમાંથી નીચે ઉતરી જવા વિનંતી.

અહીં મને ઘણું સારું જમવાનું મળ્યું અને વાત કરવા મળી એક મજાનાં માણસ સાથે. એ રેસ્ટ્રોં માં કુલ બે શેફ હતા – એક તેનાં નામ પ્રમાણે શ્રીલંકન અને બીજા ભારતીય અંબલાલભાઈ. હું ગઈ ત્યારે ત્યાં બહુ ભીડ નહોતી એટલે અંબલાલે મારી સાથે થોડી વાત કરી. મારે જે જમવું હોય એ પ્રમાણે કસ્ટમ-થાળી બનાવી આપી. એ મૂળ મારવાડી હતો અને આણંદ / વલ્લભવિદ્યાનગર બાજુ ક્યાંક જમવાનું બનાવવાનું જ કામ કરતો. ત્રણથી ચાર વર્ષ પહેલા જાપાન જઈને વસ્યો હતો.

એ માણસ કદાચ સો ટચનું સોનુ હતો. પણ, છતાંયે તેણે જ્યારે પૂછ્યું કે, હું જાપાન એકલી આવી છું ત્યારે મારાથી થોડું ખોટું બોલાઈ ગયું. મેં કહ્યું અત્યારે એકલી છું પણ પછીનાં દિવસે મારો ફિયાન્સ મારી સાથે જોડાવાનો છે. બાર વાગ્યા આસપાસ ત્યાં ખૂબ ભીડ થવા માંડી. આસપાસની ઑફિસોનાં કર્મચારીઓથી આખું રેસ્ટ્રોં ભરાઈ ગયું. બહાર નીકળતી વખતે મેં તેને આવજો કહ્યું તો તેણે બહુ પ્રેમથી જવાબ આપ્યો ‘આવજો હો બહેન. તમારું ધ્યાન રાખજો.’ (Yes, literally in those exact words). એ ચોવીસ કલાકમાં મને કેટલા ભલા માણસો મળ્યા હતા!

ત્યાંથી હું હોટેલ પાછી ફરી અને થોડો આરામ કર્યો. સાંજે સૅમનો મૅસેજ આવ્યો કે તેનો પાસપોર્ટ જાપાન એમ્બેસીમાંથી પાછો આવી ગયો હતો અને તેણે અને અભિએ તેમની ટિકિટ્સ બુક કરી લીધી હતી. એ મંગળવારની સાંજ હતી. સૅમ ગુરુવારે બપોરે ટોક્યો પહોંચવાનો હતો અને અભિ શનિવારે. ઓસાકામાં આમ પણ મેં બુધવાર સુધીની જ હોટેલ બુક કરી હતી અને આગળનું કઈં નક્કી નહોતું કર્યું એટલે, એ લોકોનો પ્લાન નક્કી થયા પછી મેં સૌથી પહેલું કામ ટોક્યોમાં અમારી હૉટેલ બુક કરવાનું કર્યું. છેલ્લી ક્ષણનું બુકિંગ હતું એટલે ચોઈસ ઓછી હતી. મેં પસંદગી ઉતારી ‘હૉટેલ ન્યૂ ઓતાની’ પર.

બુકિંગ પતાવીને ટોક્યોનાં મિત્રો – આશુ અને શ્રીને પણ જાણ કરી. બુધવારે બપોરની બુલેટ ટ્રેન પકડીને હું ટોક્યો જવાની હતી અને આશુ-શ્રીને ડિનર માટે મળવાની હતી. એ બધું પત્યા પછી ફરી બહાર નીકળવાનું વિચારવામાં આવ્યું. આગલા દિવસે દોતોનબોરીથી પંદર મિનિટ ચાલતા એક વેગન રેસ્ટ્રોં વિશે ગૂગલ મૅપ્સ પર જાણ્યું હતું એટલે ડિનર ત્યાં કરવાનું નક્કી કર્યું. વળી, આગલા દિવસે થાકનાં કારણે ત્યાં બહુ ફરી નહોતું શકાયું એટલે એ પણ કરવું ‘.

ઓસાકા-નાંબા સ્ટેશન પર ઉતરીને પહેલા હું દોતોનબોરીમાં થોડું ફરી. કોણ માને કે, એ વિશાળકાય માર્કેટનાં અંધાધૂંધ વચ્ચે શાંતિની સરવાણી જેવું એક બૌદ્ધ મંદિર છે! દોતોનબોરીની એક નાનકડી ગલીમાં ‘હોઝેન્જી ટેમ્પલ’ આવેલું છે. તેનાં વિશે વધુ કઈં કહેવું અઘરું છે. આ ફોટોઝ તેની ખૂબસૂરતીનું પ્રમાણ છે.

એ શ્રાઈનવાળા વિસ્તારમાં પડદાથી ઢંકાયેલા નાના નાના બાર હતાં. ત્યાં ફરતી ફરતી હું અચાનક એક સાંકડી ગલી પાસે આવી પહોંચી જ્યાં સુંદર લૅન્ટર્નસ લગાવેલાં હતાં. પહેલા તો હું ફોટોઝ લેવા માટે અંદર ગઈ. પણ ત્યાં તો એક અલગ દુનિયા જ હતી માનો! અંદર જૂના જાપાનની માહિતી આપતાં ચિત્રો અને વધુ નાના નાના બાર હતાં.

એટલી વારમાં ભૂખ લાગી એટલે હું રેસ્ટ્રોં તરફ ચાલી. રેસ્ટ્રોંનું નામ ‘શીઝેન બાર પૅપ્રિકા’. એ રેસ્ટ્રોંમાં જમવાનું તો ખૂબ સારું હતું જ પણ, ડેકોર અને ઍમ્બિયન્સ પણ ખૂબ સુંદર હતાં. ઓસાકામાં હો અને વેજિટેરિયન હો તો એ જગ્યા તમારે ચોક્કસ જોવી રહી. લાંબા દિવસને અંતે મારું મુખ્ય કામ પૂરું થયું હતું એટલે મેં ડિનર સાથે એક વાઈન-ગ્લાસ મંગાવીને સેલિબ્રેટ કર્યું.

ત્યારે મારી રાજાઓ સાચા અર્થમાં શરુ થઇ હોય તેવો અહેસાસ થયો. એકલા ફરવાનું સુખ અને તેને કારણે થતાં નવાં અનુભવ, નવાં લોકો, આ બધું હું ઘણાં સમયથી ગુમાવી ચુકી હતી અને પછીનાં દિવસે ફરીથી ગુમાવવાની હતી.

જમ્યા પછી પણ મારા મનમાંથી પેલા નાના બાર્સ ગયાં નહોતાં. વળી, એ દિવસે (કે તે અઠવાડિયે) ત્યાંનાં એક મુખ્ય માર્ગ પર ‘ફૅસ્ટિવલ ઓફ લાઇટ્સ’ની શરૂઆત થવાની હતી એટલે હું એ રસ્તે દોતોનબોરી તરફ ચાલવા માંડી. ફેસ્ટિવલ ઓફ લાઇટ્સમાં ખાસ કઈં હતું નહીં. આપણે ત્યાં દિવાળીની રોશની થાય એ રીતે એ લોકોએ એક લાંબા રસ્તા પર ઝીણી લાઇટ્સ મૂકીને તેને પ્રકાશિત કરી હતી અને ક્રિસ્મસ ડેકોરેશન પણ.

હોઝેન્જી ટેમ્પલ પાછળ મેં ફરી આંટો માર્યો અને ક્યા બારમાં જવું એ નક્કી કરવા માંડ્યું. એક જગ્યાએ અંદર ગઈ. દરવાજા ખોલતા એક સીડી આવી અને દસેક પગથિયાં નીચે ઉતરીને બાર કાઉન્ટર. એ સ્થળનું નામ અને આખું મેન્યુ જાપાનીઝમાં હતાં. પણ, બાર ખૂબ કલાસી અને ફેન્સી હતો એટલે મને ત્યાં રેડ વાઈન તો મળવાની જ એટલી ખાતરી હતી. હું ગઈ ત્યારે ત્યાં પણ બહુ લોકો નહોતા. એકલી હતી એટલે હું બાર કાઉન્ટર પર જ બેઠી. બારટેન્ડરને પણ ફક્ત જાપાનીઝ આવડતું હતું એટલે બહુ વાત થવાનો સ્કોપ હતો નહીં.

થોડી વારમાં મારી પાસેનાં ટેબલ પર એક યુગલ આવ્યું. મેં તેમની તરફ સ્મિત કર્યું. સ્ત્રીએ શૅમ્પેનની એક બૉટલ મંગાવી. એ લોકો ત્યાં ઘણાં સમયથી આવતા હશે તેવો આભાસ થયો. તે જેટલા રાઉન્ડ મંગાવતી એ દરેક વખતે બારટેન્ડર પણ તેમની સાથે એક ડ્રિન્ક લેતો. હું ત્યાંથી ઊભા થવાની તૈયારીમાં હતી ત્યાં બારટેન્ડરે મારી સામે શૅમ્પેનનાં ચાર ગ્લાસ ભર્યા અને મને ભાંગેલાં અંગ્રેજીમાં કહ્યું કે, એક ગ્લાસ મારી પાસે બેસેલી સ્ત્રી તરફથી મારા માટે હતો. એ સ્ત્રી મોજીલી લાગતી હતી અને તેને પોતાની સાથે બધાને પાર્ટી કરાવવી હતી તેવું લાગતું હતું એટલે મેં એ સ્વીકાર કર્યો અને એ ત્રણે સાથે ચિયર કર્યું. પછી તો એ સ્ત્રી સાથે પણ મારી ભાંગેલાં અંગ્રેજીમાં થોડી વાત થઇ. ત્યારે મારા હાથ પર થોડી મહેંદી લગાવેલી હતી એટલે તેણે તેનાં વખાણ કર્યા. એ ‘હેના ટૅટૂ’ વિશે જાણતી હતી. પછી તો અમે ગૂગલ ટ્રાંસલેટની મદદથી પોતાનો ફોન દેખાડીને પંદરેક મિનિટ વાત કરી.

શૅમ્પેન ખતમ કરીને સાડા દસ આસપાસ હું પહોંચી હોટેલ પર અને આરામથી પછીનાં દિવસનો પ્લાન બનાવ્યો. શ્રીએ મને ઉમેદા સ્કાય બિલ્ડિંગ જવા કહ્યું. ત્યાં દુનિયાનું સૌથી ઉંચાઈ પર આવેલું એસ્કેલેટર છે તેમાં લોકો ચડી શકે છે. પણ, મને તેમાં બહુ રસ નહોતો. મારે સવારે ફક્ત થોડાં મંદિર જોવા હતાં અને બપોરની ટ્રેન પકડીને સાંજ સુધીમાં ટોક્યો પહોંચવું હતું.

ઓસાકા – 5

ઓસાકા, જાપાન

જાપાન ફરીને આવેલી કોઈ વ્યક્તિનાં મોં પર મેં ત્યાંનાં મંદિરોની વાત ન સાંભળી હોય એવું ક્યારેય બન્યું નથી. ઓસાકામાં 3 દિવસ વીતાવ્યા પછી પણ મેં એક હોઝેન્જી શ્રાઈન સિવાય કઈં જોયું નહોતું એટલે ઓસાકાનાં અંતિમ દિવસે મંદિર અને શ્રાઈન જોવાનો કાર્યક્રમ રાખવામાં આવ્યો. છેલ્લા દિવસે બપોર સુધી મારી પાસે ઓસાકામાં ફરવાનો સમય હતો. પછી શિન્કાનસેન (બુલેટ ટ્રેન) પકડીને ટોક્યો પહોંચવાનું હતું અને હોટેલમાં સામાન ઊતારીને રાત્રે આઠ વાગ્યા આસપાસ ટોક્યોનાં મિત્રો આશુ અને શ્રી સાથે ડિનર પ્લાન હતો એટલે દિવસ દરમિયાન જગ્યાઓ શોધવામાં સમય વ્યતીત કરવો પોસાય તેમ નહોતું એટલે જગ્યાઓ શોધીને આખો પ્લાન મેં રાત્રે જ બનાવી લીધો.

પહેલા ક્યાં ક્યાં ફરવા જવું એ નક્કી કર્યું અને પછી એ સ્થળો આસપાસ ખાવા-પીવાનાં સ્થળ શોધ્યા. સવારે ચેક-આઉટ કરીને બૅગ્સ હોટેલ પર છોડી. સાડા દસે ‘મિકાસાડેકો & કૅફે’ પહોંચી.

https://goo.gl/maps/UoxFkMemquEByWoG8

કૅફે ખૂબ વ્યસ્ત હતું અને પંદરેક મિનિટ રાહ જોયા પછી સીટ મળી. જો ગુરુવારે સવારે આ હાલત હોય તો શનિ-રવિ તો ત્યાં કેટલી રાહ જોવી પડતી હશે! ત્યાંનો બ્રેકફસ્ટ અને ઍમ્બિયન્સ જો કે, રાહ જોવાલાયક છે પણ ખરાં! મેં ઘણાં દિવસોથી ટ્રેડિશનલ પાશ્ચાત્ય બ્રેકફસ્ટ કર્યો નહોતો એટલે એ જ ઓર્ડર કરવામાં આવ્યો.

ફટાફટ બ્રેકફસ્ટ પતાવીને હું ચાલી નાંબા-યાસાકા શ્રાઈન તરફ. એ વિસ્તાર એકદમ શાંત અને ખાલી હતો અને એકદમ સામાન્ય રેસિડેન્શિયલ વિસ્તાર હતો, બાકીનાં બધાં સ્થળોની જેમ ટૂરિસ્ટી, કમર્શિયલ નહીં. મુખ્ય માર્ગથી અંદર ચાલતાં થોડી નાની સાંકડી ગલીઓ જોવા મળી અને ઘરની બહાર પાર્ક કરેલાં સ્કૂટર, સાઇકલ, ગાડીઓ.

સવારે મોટાં કામ પર અને બાળકો સ્કૂલે ગયા પછીની રેસિડેન્શિયલ વિસ્તારની શાંતિ હતી વાતાવરણમાં. નાના નાના પંખીઓનાં અવાજ સંભળાતાં હતાં અને તેવામાં આપણે ગલીનાં નાકા પર દસ-બાર ઘરોની વચ્ચે મહાદેવનું મંદિર હોય એવી જ રીતે બરાબર નાંબા-યાસાકા શ્રાઈન આવેલી છે. મોટા ખુલ્લા પરિસરમાં ત્રણ દહેરીઓ અને ખૂબ બધા વૃક્ષો!

મંદિર પણ મોટા ભાગે ખાલી જ હતું. હું ગઈ ત્યારે મારા સિવાય બીજા એકાદ બે માણસો માંડ હશે. ત્યાં એક નાનકડી છોકરી તેની મમ્મી સાથે ત્યાં આવી હતી અને પોતાનાં સાંસ્કૃતિક પહેરવેશમાં ફોટો પડાવી રહી હતી.

બધું એકદમ શાંત અને ખુશનુમા હતું. આ આખો નજારો મારી ભારતની સવારનાં સમયની મંદિરોની સ્મૃતિ સાથે એટલો મળતો આવતો હતો કે, થોડાં સમય માટે હું સ્કૂલનાં સમયમાં ચાલી ગઈ હોઉં તેવો આભાસ થયો. છેલ્લે હું સ્કૂલનાં દિવસોમાં જ કદાચ સવારનાં સમયે કોઈ મંદિરે ગઈ હોઇશ. મને ત્યાં જ બેસી રહેવાનું મન થયું પણ, મારે બીજી જગ્યાઓ પણ જોવી હતી અને સમય ઓછો હતો એટલે થોડો સમય ત્યાં બેસીને પછી હું આગળ ચાલી શીંતેન્નોજી મંદિર તરફ.

તેન્નોજી સ્ટેશન પર ઉતરીને દસેક મિનિટ જેટલું ચાલતાં એ મંદિર આવતું હતું. એ આખો વિસ્તાર એકદમ ટૂરિસ્ટી હતો. ત્યાં ઘણી બધી નાની દુકાનો, તેન્નોજી પાર્ક, ઝૂ અને એવું ઘણું બધું હતું એટલે ઘણાં લોકો દેખાતા હતા. તેન્નોજી મંદિર જતાં રસ્તામાં મને મૅપ્સ પર મને ‘હોરીકોશી શ્રાઈન’ દેખાઈ એટલે પહેલા મેં ત્યાં જવાનો પ્રયત્ન કર્યો. પણ, એ શ્રાઈન મને મળી નહીં અને અંતે હું થોડું ફરીને એક શ્મશાન પર પહોંચી ગઈ.

પછી વધુ સમય બપોરે પોણા વાગ્યા જેવો થયો હતો. ત્યાંથી હું દોઢ વાગ્યે નીકળું તો પણ હોટેલ જઈને સામાન લઈને શિન્કાનસેન સ્ટેશન પહોંચતાં ત્રણ આરામથી વાગે એટલે ફટાફટ હું શીનતેન્નોજી મંદિર તરફ જ ચાલી. રસ્તામાં જૂની જાપાની શૈલીનાં ખૂબસૂરત નાના ઘર જોવા મળ્યાં. ત્યાં કોઈ શેરીમાં વિચિત્ર સૂટમાં સુસજ્જ એક જાપાની છોકરાએ મારી સાથે વાત કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ તેનાં ભાંગેલાં ઇંગ્લિશમાં કઈં મેળ પડ્યો નહીં એટલે એ ચુપચાપ આગળ ચાલ્યો.

શીનતેન્નોજી મંદિર વિશાળ છે! અંદરનું ચોરસ પ્રાંગણમાં આંટો મારતા જ લગભગ વીસેક મિનિટ લાગે તેટલું મોટું. મંદિરનાં મુખ્ય દરવાજાની અંદરનાં વિશાળ ચોકમાં માર્કેટ લાગેલી હતી. લોકો નાના નાના તંબુ લગાવીને વસ્તુઓ વેંચતા હતા.

મુખ્ય મંદિરની બરાબર સામે લોકો અગરબત્તીઓ સળગાવતા હતા. અંદર મંદિરની દીવાલો પર બુદ્ધનાં જીવનનાં મહત્ત્વનાં પ્રસંગોનું ચિત્રણ કરવામાં આવ્યું હતું. અંદર ફોટોઝ લેવાની છૂટ નહોતી. એ મંદિર મને એટલું ખાસ ન લાગ્યું. થોડાં દિવસો પછી ક્યોતોમાં મેં જે જોયું તેની સરખામણીમાં તો હું એમ કહું કે, આ મંદિર કદાચ ન પણ જોવા મળે તો પણ અફસોસ કરવા જેવો નથી.

મંદિરથી દોઢ-પોણા બે આસપાસ નીકળીને પ્લાન પ્રમાણે હું ટ્રેન પકડીને ફટાફટ મારી હોટેલ પહોંચી. ત્યાં પહોંચતા અઢી તો વાગ્યા જ હશે. હોટેલની શટલથી પાછું ઓસાકા સ્ટેશન જવાનું હતું અને ત્યાંથી JR પકડીને શીન-ઓસાકા, જ્યાંથી મારે ટોક્યોની શિન્કાનસેન લેવાની હતી ત્રણ સુધીમાં. હોટેલ પહોંચીને થોડું રેસ અગેઈન્સ્ટ ટાઈમ જેવું થઇ ગયું. ફટાફટ સામાન ઉપાડીને જે શટલથી હું ઓસાકા-સ્ટેશનથી હોટેલ આવી હતી એ જ શટલમાં પાછી ઓસાકા સ્ટેશન પહોંચી. શીન ઓસાકા તરફ જતી JR ટ્રેનનો દરવાજો એકદમ શટલ-સ્ટોપ પાસે જ હતો એટલે ફટાફટ દોડીને મેં ટ્રેન પકડી.

JR પાસ સાથે તમે સૌથી ફાસ્ટ બુલેટ ટ્રેન – ‘નોઝોમી’માં મુસાફરી ન કરી શકો. ત્યાર પછીની બીજા નંબરની ફાસ્ટેસ્ટ – ‘હિકારી’ પકડવાની હતી. ટ્રેન નીકળવાની બરાબર બે મિનિટ પહેલા હું ત્યાં પહોંચી અને ઝડપથી કોઈ પણ ડબ્બામાં ચડી ગઈ. એ ટ્રેનનો રિઝર્વ્ડ વિભાગ હતો – તેમાં પણ JR પાસવાળા લોકો ન બેસી શકે એટલે નોન-રિઝર્વ્ડ વિભાગ તરફ જતાં હું એક પછી એક ડબ્બા ઓળંગવા લાગી. અંતે લગભગ દસેક ડબ્બા પછી નોન-રિઝર્વ્ડ વિભાગ આવ્યો અને હું સીટ પામી.

ટ્રેન મોટાં લાંબા ખેતરો અને ખુલ્લા મેદાનો પાસેથી પસાર થતી હતી ત્યારે તેની ગતિનો ખ્યાલ ન આવતો પણ, જ્યારે પાસેથી બીજી શિન્કાનસેન નીકળતી ત્યારે તેની ગતિ ખરેખર અનુભવાતી! બીજી ટ્રેન તમારી સાપેક્ષ એક લાંબા લીસોટાની જેમ પસાર થઇ જાય! તેની બારી, બારણા જેટલી ડિટેઇલ પણ તમે જોઈ ન શકો એટલી બંને ટ્રેનની ગતિ હતી! રસ્તામાં મને આછું પાતળું એક મેઘધનુષ્ય પણ દેખાયું.

શ્રીએ કહ્યું હતું કે, ડાબી બાજુ બેસીશ તો ટોક્યો પહોંચતા પહેલા રસ્તામાં માઉન્ટ ફૂજી જોવા મળશે. પણ, એ પહેલા તો ખૂબ ગાઢ અંધકાર ફેલાઈ ગયો હતો. સાંજે સાડા છ આસપાસ હું ટોક્યો સ્ટેશન પહોંચી. ત્યાંથી JR લઈને મારી હોટેલ પાસેનાં યોત્સુયા સ્ટેશન પર ઉતરી. યોત્સુયાથી મારી હોટેલ – ‘ન્યૂ ઓતાની’ સુધીનાં રસ્તે દસ મિનિટ ચાલવાનું હતું. યોત્સુયાથી મારી હોટેલ – ‘ન્યૂ ઓતાની’ સુધીનાં રસ્તે દસ મિનિટ ચાલવાનું હતું. મારા મગજમાં એ ચાલવાનું ચિત્ર શહેરની મોટી ગલીઓમાંથી ચાલવાનું હતું પણ, વાસ્તવમાં એ ચાલવાનું જાણે કોઈ મોટાં નેશનલ પાર્કમાં ચાલતા હો તેવું હતું. આખા રસ્તે ડાબી બાજુ કોઈ મોટી કૉલેજનું બિલ્ડિંગ અને જમણી બાજુ જંગલ જેવું કઈંક. રાતનાં અંધકારમાં બહુ ખબર નહોતી પડતી પણ, દિવસે એ રસ્તો બહુ સુંદર લાગતો હશે તેવો આભાસ થતો હતો.

ઓસાકા અને ટોક્યોમાં બેગ સાથે દોડીને થોડો થાક લાગ્યો હતો પણ, નવા સ્થળો જોવાનો ઉત્સાહ થાક ભૂલાવી દેતો હતો. રૂમમાં સામાન મૂકીને ફટાફટ આશુ અને શ્રીનાં ઘર તરફ જવાનું હતું. એ સાથે મારી સોલો ટ્રિપનો અંત આવતો હતો. આગળની મુસાફરી લોકો સાથે થવાની હતી તેની થોડી ખુશી પણ હતી અને થોડું દુઃખ પણ.

ટોક્યો – 1

જાપાન, ટોક્યો

ઓસાકા કરતા મારી ટોક્યોની હોટેલ મોંઘી હતી અને ફોટોઝમાં પ્રોપર્ટી સુંદર દેખાતી હતી એટલે હું ઉત્સાહિત હતી. પણ, ચેક-ઇન કરીને હું મારા રૂમ પર ગઈ તેટલાંમાં ઉત્સાહ પર પાણી ફરી ગયું. મારો રૂમ ચોથા માળ પર અને રૂમની બારી પાર્કિંગ લોટ તરફ પડતી હતી – એ હતો મારો વ્યૂ! ઓસાકાનાં સુંદર અનુભવ પછી આ રૂમમાં તો મેળ પડે તેમ હતું જ નહીં, પાંચ દિવસ તો બિલકુલ નહીં! હું બે મિનિટ ખુરશી પર બેઠી તેટલામાં એક માણસ મારો સામાન લઈને ઉપર આવ્યો. તેણે મને તેની આદત પ્રમાણે પૂછ્યું બધું બરાબર છે કે કેમ, કૈં જોઈએ છે વગેરે. મેં તેને કહ્યું કે, બાકી બધું તો બરાબર છે પણ આ રૂમ બહુ વિચિત્ર છે અને રિસેપ્શન સ્ટાફને વ્યવસ્થિત રૂમ આપવાની વિનંતી કર્યા છતાં પણ કૈં વળ્યું નથી. તેણે ઓકે કહ્યું અને પછી ઈશારાથી રૂમનો ફોન વાપરવાની પરવાનગી માંગી. હું ડેસ્ક પાસેથી ખસી અને તેણે ફટાફટ રિસેપ્શન પર કોઈ સાથે વાત કરી. મને સામાન ન ખોલવા અને તૈયાર રહેવા કહ્યું. દસેક મિનિટ સુધી ન માણસ આવ્યો, ન કોઈનો ફોન એટલે મેં બદલાવની આશા છોડવા માંડી. ત્યાં કોઈએ દરવાજો ખખડાવ્યો.

એ માણસ દસ મિનિટ પછી પાછો આવ્યો અને મને જણાવ્યું કે, હું તેની સાથે જાઉં અને મારો નવો રૂમ જોઈ લઉં મને ગમે છે કે નહીં. બહુ ખાસ ઉપર નહીં, ફક્ત બે માળ ઉપર – છઠ્ઠા માળે આ નવો રૂમ હતો. તેનો લે-આઉટ સુંદર હતો એટલે રૂમ મોટો જણાતો હતો અને બારી બગીચા તરફ પડતી હતી. રાત પડી ગઈ હતી એટલે ખાસ કૈં દેખાતું નહોતું. થોડા બિલ્ડિંગ્સની લાઇટ્સ દેખાતી હતી અને નીચે એક પતરાની છત જેવું કૈંક હતું. મને અંદાજ આવ્યો કે, સવારે કદાચ ત્યારે દેખાતો હતો તેનાં કરતા સુંદર વ્યૂ મળશે. ઓસાકાનાં હોટેલ રૂમ કરતાં તો એ હજુ પણ ઉતરતો જ હતો પણ, ચોથા માળની પેલી ખોલી કરતાં તો ઘણો સુધારો હતો એટલે મેં તેને હા પાડી એટલે એ મારો સામાન લેવા નીચે ગયો.

મોટાં શહેર અને નાના શહેર વચ્ચે આ ફર્ક તો કદાચ દુનિયાનાં દરેક દેશમાં રહેવાનો. નાના શહેરોની સરખામણીએ મોટા શહેરોમાં વધુ પૈસા આપીને પણ જગ્યા અને સુવિધા ઓછા જ મળવાનાં.

સેટલ થઇને હું ફટાફટ શ્રી અને આશુનાં ઘર તરફ જવા નીકળી. પેલા કોલેજ અને વન વચ્ચેનાં સુમસામ રસ્તે ફરી JR સ્ટેશન ગઈ અને ત્યાંથી એક ટ્રેન બદલીને આકીહાબારા. આ ટ્રેન સ્ટેશન મહાકાય છે અને તેની બરાબર સામે ટોક્યોની ચળકતી બજારોની નિયોન લાઇટ્સ! અહીં મેં પહેલી વાર જાપાનનાં બેઘર લોકો જોયા. કઈ દિશામાં ચાલવાનું એ બાબતે હું થોડી અટવાઈ. આશુએ કહ્યું ટેક્સી લઇ લેવાનું પણ, આપણાં માટે તો આ ટ્રેઝર હન્ટ હતી એટલે મારે તો જાતે રસ્તો શોધીને જ પહોંચવું હતું. મને હતું દસ મિનિટની વધી વધીને વીસ મિનિટ થશે. તેનાંથી વધુ તો શું થશે. પણ, આશુએ તેનાં ઘરનું સરનામું પણ ખોટું માર્ક કર્યું હતું એટલે પણ વાર લાગી. અંતે શ્રી મને નીચે શોધવા આવી ત્યારે અડધી કલાકે હું તેમનાં ઘરે પહોંચી.

થોડું ખરાબ તો લાગ્યું કારણ કે, એ બંને આખા દિવસનાં થાકેલા ડિનર માટે મારી રાહ જોઈ રહ્યા હતા અને મેં મોડું કર્યું. એ લોકોએ પોતાનાં હિસાબે મગજ ચલાવીને ભારતીય રેસ્ટ્રોંમાંથી જમવાનું ઓર્ડર કરી દીધું હતું. આશુને હું છ મહિના પહેલા મળી હતી પણ, શ્રીને તો પહેલી જ વાર મળી રહી હતી. આશુ પણ મૂળભૂત રીતે સેમનો મિત્ર હતો છતાંયે તેમની સાથે વાત કરીને પાંચ મિનિટ જ મિનિટમાં એવી લાગણી થઇ આવી કે જાણે જૂનાં મિત્રોને વર્ષો પછી મળતા હોઈએ. એ લોકો પણ વેજીટેરિયન હતાં એટલે નવી નવી જમવાની જગ્યાઓની માહિતી મળવાનાં વિચારે હું ખુશ હતી. એ લોકોએ જે જમવાનું મંગાવ્યું હતું એ પણ અદ્ભુત સ્વાદિષ્ટ હતું. એ લોકોનાં ઘર પાસે ‘ખાનાપીના’ નામની જગ્યાએથી એ આવ્યું હતું.

‘ખાનાપીના’માં મસ્ત વ્યવસ્થિત રોટલીઓ મળે છે. જાપાનનાં ઇન્ડિયન રેસ્ટ્રોંઝમાં તંદૂરી રોટી/નાન અને વધુ પડતા ક્રીમવાળી સબ્જી ખાઈ ખાઈને કંટાળી ગયા હોય તેવા, મારા જેવા લોકો ટોક્યોનો આખો પ્રવાસ ખાનાપીનાનાં આશરે આરામથી કાઢી શકે છે. જો કે, એ સિવાય પણ ટોક્યોમાં ખાવા-પીવાની ઘણી બધી જગ્યાઓ છે જે અમે પછીનાં દિવસોમાં જોવાનાં હતાં.

શ્રી અને આશુ અત્યંત રસપ્રદ કેરેક્ટર્સ છે, તેમની જીવનકથા પણ. શ્રી બિહારની છે. એ ચાર બહેનો અને એક ભાઈ મોટા ભાગે બોર્ડિંગ સ્કૂલમાં મોટા થયા છે. શ્રીની ટ્વિન બહેન અને શ્રી બંને બૅચલર ડિગ્રી માટે નસીબજોગે જાપાન આવી પડ્યા. જાપાનની સરકારે બનાવેલા કોઈ પ્રોગ્રામ અંતર્ગત એ લોકોને એક એવા પતિ-પત્ની મળ્યા, જેમનાં પોતાનાં બાળકો મોટા થઈને બહાર ભણવા, કામ કરવા ચાલ્યા ગયા હતા. એ પતિ-પત્નીને શ્રી પોતાનાં જાપાનીઝ માતા-પિતા તરીકે જ માને છે અને ઓળખાવે છે. બંને બહેનોનું ભણવાનું પત્યા પછી એ બંનેએ જાપાનમાં થોડો સમય કામ કર્યું. પછી શ્રીની બહેનને લગ્ન કરવા હતા અને પરિવાર વસાવવો હતો એટલે એ ભારત પાછી જતી રહી. પણ, શ્રીને જાપાનનાં જીવન સાથે પ્રેમ થઇ ગયો હતો એટલે એ ત્યાં જ રહી. અમે મળ્યા ત્યારે જાપાનમાં તેનું પંદરમું વર્ષ ચાલતું હતું. એ ત્યાંની ભાષા બોલતી, સમજતી હતી અને હૃદયથી જેટલી ભારતીય હતી, તેટલી જ જાપાનીઝ પણ.

આશુ રતલામમાં મોટો થયેલો. યુનિવર્સીટી માટે ચાર વર્ષ મુંબઈ રહ્યો પછી તેને જાપાનમાં નોકરી મળી. ત્યાંનાં જીવનથી, ખાવા-પીવાની તકલીફોથી માંડીને ભાષાની તકલીફો સુધીની તમામ બાબતોથી કંટાળીને એ ભારત પાછો ફરવાનાં આરે હતો ત્યાં એક યોગ પ્રોગ્રામ અંતર્ગત તેને શ્રી મળી. એ ત્યારે ઓસાકા કામ કરતી. એકાદ વર્ષ તેમની ટોક્યો-ઓસાકા લૉન્ગ ડિસ્ટન્સ રિલેશનશિપ ચાલી. આશુને ધીમે ધીમે જાપાન પણ ગમવા લાગ્યું કારણ કે, એ એલિયન સંસ્કૃતિ અને આશુ વચ્ચેનો બ્રિજ હતી શ્રી. એ લોકોએ લગ્ન કર્યા. અમે મળ્યા ત્યારે આશુ પણ શ્રી જેટલી જ સરળતાથી જાપાનીઝ બોલી અને સમજી શકતો હતો અને શ્રી ત્યાં અટકી ગઈ હતી પણ, આશુ તો જાપાનીઝ લખતા-વાંચતા પણ શીખી રહ્યો હતો.

શ્રી અમારા બધા કરતા થોડી મોટી હતી પણ તેની રીત-ભાત બધી અમારા જેવડી જ હતી એટલે તેની ઉંમર ક્યારેય આંખે ઊડીને વળગતી નહીં. તેની સેન્સ ઓફ હ્યુમર અતિશય સરસ હતી. ગરીબોની મલિકા દુઆ સમજી લો . એ લોકો સાથે વાતોનાં વડા કરતા એટલું મોડું થઇ ગયું કે, રાત્રે હોટેલ પાછા ફરતી વખતે મેં ટેક્સી જ પકડવાનું યોગ્ય માન્યું. પછીનાં દિવસે સવારનો સમય હું કોઈ પણ રીતે ટાઈમપાસ કરીને વિતાવવાની હતી. બપોરે સેમ લૅન્ડ થવાનો હતો અને રાત્રે અમે ચાર સાથે ડિનર કરવાનાં હતાં.

પછીનાં દિવસે સવારે નાહીને તૈયાર થઈને મેં પડદા ખોલ્યાં અને બહાર નજર નાંખી તો આ જોવા મળ્યું.

એ નજારો થોડી વાર માણતા માણતા મેં શ્રીને આસપાસ સારા ‘રામન’ (ramen) સ્પોટ્સ વિશે પૂછતો ટેક્સ્ટ કર્યો. તેણે હોટેલથી આઠેક મિનિટ ચાલીને પહોંચતા જ એક જગ્યા જણાવી જ્યાં વેજિટેરિયન રામન મળતી હતી – સોરાનોઇરો.

હું ત્યાં સુધી ચાલતા નીકળી. દિવસે જોતા જણાતું હતું કે, મારી હોટેલ એકદમ કૉર્પોરેટ વિસ્તારમાં હતી. ત્યાં લગભગ સૂટ-ટાઈ અને પ્રોફેશનલ ડ્રેસમાં તૈયાર થયેલા માણસો જ જોવા મળતા. સ્વાભાવિક રીતે જ સોરાનોઇરોમાં લન્ચ સમયે લાઈન હતી. જો કે, ત્યાં હંમેશા લાઈન રહેતી જ હશે તેમ લાગતું હતું. ત્યાં ઓર્ડર કરવાની પદ્ધતિ રસપ્રદ હતી. તમારો વારો આવે ત્યારે પહેલું કામ તમારે તમારું ટોકન લેવાનું કરવાનું. ત્યાં અંદર વેન્ડિંગ મશીન જેવું એક મશીન હતું. તેમાં બધી રામન વેરાઈટી અને ઍપેટાઈઝરનાં નામ અને ભાવ લખેલા હતાં. વેન્ડિંગ મશીનમાંથી વસ્તુની પસંદગી કરતા હો એ જ રીતે તેમાં કૅશ નાખીને તમારી પસંદગીની ખાવાની વસ્તુ સિલેક્ટ કરો એટલે તેમાંથી ટોકન નીકળે, એ લઈને વેઈટરને આપો એટલે એ તમને સીટ શોધી આપે. પંદરેક મિનિટમાં મારી રામન આવી પણ ગઈ. ખૂબ સ્વાદિષ્ટ અને શાકથી ભરપૂર!

જમ્યા પછી બે-ત્રણ કલાક મારે ટાઈમપાસ કરવાનો હતો અને તેટલામાં સેમની ફલાઇટ લૅન્ડ થવાની હતી. કોઈ ઇન્ટરનેટ ફોરમ પર વાંચ્યું હતું કે, શિન્જુકુ વિસ્તાર ધમધમતો અને મજા આવે એવો છે. એ મારી હોટેલથી પણ નજીક હતો એટલે હું ટ્રેન પકડીને ત્યાં પહોંચી. શિન્જુકુ સ્ટેશન અને એક સારો એવો મોટો મૉલ અંદરથી જ કનેક્ટેડ છે. ત્યાં મારી નજર એક ટી-શોપ પર પડી – આલ્ફ્રેડ ટી રૂમ. ત્યાં ઠંડી ‘હોજિચા’નો લાભ લેવામાં આવ્યો. એ હોજીચાનો સ્વાદ હતો એકદમ દાઢે વળગે તેવો!

જાપાનમાં ગ્રીન ટીની બે વેરાઈટી સૌથી પ્રખ્યાત છે – એક છે માચા અને બીજી હોજીચા. ત્યાં આ બે ફ્લૅવર તમને જોઈએ એ વસ્તુમાં મળે. કિટકેટ, કેક, બોબા ટી, મોચી, આઈસ ક્રીમ, દૂધવાળી ચા, દૂધ વિનાની ચા બધામાં માચા અને હોજીચા તો મળે મળે ને મળે જ! બાય ધ વે, અહીં હોજિચામાં ‘ચા’ એટલે આપણાવાળી ચા જ. કહેવાય છે કે, ચા જ્યાં જ્યાં જમીનથી પહોંચી ત્યાં ત્યાં ચા/ચાય કહેવાઈ અને જ્યાં જ્યાં સમુદ્રમાર્ગે પહોંચી ત્યાં ત્યાં ‘ટી’ – Tea if by sea, Cha if by land .

મેં થોડી વાર એ મૉલમાં આંટા માર્યા, સુંદર સ્ટોર્સ અને રેસ્ટ્રો જોયા અને થોડા કપડા ખરીદ્યા.

ચારેક વાગતાં સેમનો મૅસેજ આવ્યો કે, એરપોર્ટથી નીકળી ગયો છે અને હોટેલ પહોંચી રહ્યો છે એટલે હું પણ હોટેલ તરફ પાછી ફરી. શિંજુકુમાં ફક્ત હોજીચા માટેફરીથી આવવાનું મન હતું પણ એ મેળ પડ્યો નહીં કારણ કે, કેટલું બધું જોવાનું હતું, કેટલું બધું કરવાનું હતું!

ટોક્યો – 2

જાપાન, ટોક્યો

સેમ પાંચ વાગ્યા આસપાસ હોટેલ પહોંચ્યો. નાહી – ધોઈને આરામ કરીને અમે આશુ અને શ્રીનાં ઘરે પહોંચ્યા ત્યાં સુધીમાં રાત્રે જમવાનો સમય થઇ ચૂક્યો હતો. થાકેલા, ભૂખ્યા (અને થોડા આળસુ) સેમને ધ્યાનમાં રાખીને અમે ટૅક્સી લઈને રેસ્ટ્રોંની વાટ પકડી. એક રેન્ડમ ગલીમાં શ્રીએ ટૅક્સી રોકાવી પછી સાંકડી એક-બે ગલીઓમાં ચાલીને અમે પહોંચ્યા ‘સાકુરા તેઈ’.

અમે એક નાના દરવાજામાંથી અંદર ગયા. લૉબીમાં ઘણાં બધાં ચિત્ર વિચિત્ર પેઈન્ટિંગ્સ લગાવેલાં હતાં.

ત્યાંથી અંદર ગયા તો એક પછી એક ઓરડાં આવતાં જ જતાં હતાં. દરેક ઓરડાની બધી દીવાલો આખી મ્યુરલ (ભીંતચિત્ર)થી ભરેલી! Very funky! પહેલી દસ મિનિટ તો મેં આંટા મારીને ફોટોઝ લેવામાં વિતાવી.

જમવાનું શું હતું ,શું નહીં કઈં જ ખ્યાલ નહોતો. થોડું સરપ્રાઇઝ ગિફ્ટ જેવું. છેલ્લા 5-6 દિવસથી પોતાનું મગજ ચલાવ્યા વિના, પ્રી-પ્લાન કર્યા વિના કઈં નવું ખાવાનો મોકો જ નહોતો મળ્યો એટલે મને તો મજા જ આવી રહી હતી. આશુ અને શ્રીએ વેઇટર સાથે જાપાનીઝમાં વાત કરીને આખો ઓર્ડર આપ્યો એ સાંભળીને જ અમારી આંખો પહોળી થઇ ગઈ. ત્યાર સુધી ફક્ત ખબર હતી કે, આશુ અને શ્રીને જાપાનીઝ આવડે છે પણ, ત્યારે એ સત્યનો સાક્ષાત્કાર થઇ ગયો! સેમે તો ઉપરથી પાછી ખાતરી કરી – “તો તને સરખું ઍક્સન્ટ વિનાનું બોલતા આવડે છે કે, ભાંગેલું તૂટેલું?” જાણે અમે તો જાપાનીઝનાં વિદ્વાન હોઈએ અને અમારા સર્ટિફિકેટ વિના આશુનું જીવન વ્યર્થ જવાનું હોય.

જાપાનમાં જાપાનીઝ બોલી શકે તેવા વેજિટેરિયન મિત્રોનું અસ્તિત્ત્વમાત્ર જીવનનાં સૌથી મોટા સુખનાં લિસ્ટમાં વિશેષ સ્થાન ધરાવે છે અને એ સ્થાનથી ઉપરનું સ્થાન છે એવા મિત્રોનું જે તમને હોટ પ્લેટ પર શાક-ભાજી મિક્સ કરીને ઓકોનોમિયાકી બનાવી આપે. ઓકોનોમિયાકી એટલે મેયોનેઈઝ અને ભરપૂર શાકવાળા જાડાં પૂડલા સમજી લો. અમારા ટેબલ પર જ બરાબર વચ્ચે એક લાંબી સપાટ ગ્રિલ હતી. જમવાનો ઓર્ડર કર્યો એટલે એ લોકો અમને ઓકોનોમિયાકી બનાવવા માટેની કાચી સામગ્રી આપી ગયા. પહેલા તો અમે દરેક બોલની સામગ્રી સરખી રીતે મિક્સ કરી અને પછી અમારા ટેબલ પર ગ્રિલ પર જાતે જ પકાવી. જાતે એટલે સમજવું કે, મોટા ભાગે આશુએ અમારા બધા માટે પકાવી.

ત્રણ ઓકોનોમિયાકી અને નૂડલ્સનું એક બોલ પકાવીને જમ્યા પછી હેન્ગઆઉટ કરી શકાય તેવી સેમની હાલત હતી નહીં એટલે અમે પછીનાં દિવસે મળવાનું નક્કી કર્યું અને એ સાંજે અભી પણ ટોક્યો લૅન્ડ કરવાનો હતો. પછીનાં ચાર-પાંચ દિવસ મારે મગજને આરામ આપવાનો હતો અને કોઈ જ પ્લાન કરવાનાં નહોતા.

મોટા ભાગે એશિયન વસ્તુ રાત્રે આઠ વાગ્યે ખાઈ હોય તો અગિયાર વાગ્યા સુધીમાં મને અને સેમને ભૂખ લાગે લાગે ને લાગે જ! રાત્રે સાડા અગિયારે જ્યારે માંડ માંડ રેસ્ટ્રોંઝ ખુલ્લા હોય ત્યારે અમે ઊબર-ઈટ્સ પર એક રૅન્ડમ રેસ્ટ્રોંમાંથી પાલક પનીર અને નાન મંગાવ્યાં. બહુ વાર લાગી પણ જમવાનું ન આવ્યું એટલે અમને થોડી ચિંતા થઇ. અંતે એ માણસ આવ્યો ત્યારે હોટેલ રિસેપ્શન અમને જમવાનું ઉપર આપી જવા તૈયાર નહોતું. હોટેલનાં બે ટાવર્સમાં બે અલગ અલગ રિસેપ્શન હતાં. બંને એકબીજાથી લગભગ દસ મિનિટનાં અંતર પર. પેલો દૂરનાં ટાવરનાં રિસેપ્શન પર આવેલો હતો. તેને ફરીને આવવાનું કહીએ તો એ ખોવાઈ જાય તેમ હતો એટલે એ રિસ્ક અમારે લેવું નહોતું. જમવાનું લઈને ઉપર આવીને અમે જમવા પર તૂટી પડ્યા. અમે ધાર્યું હતું કે, જમવાનું એવરેજ નીકળશે. એ નીકળ્યું થોડું બિલો એવરેજ. પેટ ભરાય અને ઊંઘ આવે તેટલું જમીને અમે અંતે ઊંઘી શક્યા.

સવારે તૈયાર થઈને અમે લોકો પહોંચ્યા સેન્સોજી મંદિર. આ મંદિર એટલે આપણા તિરૂપતિ જેવું કોઈ મંદિર સમજી લો. એટલી ભીડ કે વાત જવા દો! ચારે બાજુ બજાર જ બજાર અને ખૂબ ચહેલ પહેલ. લોકલ માણસો, ટૂરિસ્ટની બસો, અમારા જેવા કેટલાયે જઈ ચડેલા.

મંદિરનાં પ્રાંગણમાં નાના નાના હાટ લાગેલાં હતાં. ત્યાં મેં જીવનમાં પહેલી વાર લ્હાવો માણ્યો ગરમાગરમ ‘રોસ્ટેડ ચેસ્ટનટ્સ’ અને ‘કિબી દાંગો’નો.

રોસ્ટેડ ચેસ્ટનટ
કિબી દાંગો

આ મંદિર મને એટલું ખાસ ન લાગ્યું પણ એ એટલે પણ હોઈ શકે કે, ત્યાં શાંતિથી કૈં જોઈ કે માણી શકવા જેટલી જગ્યા જ નહોતી. અને તોયે પાછું એટલું પણ બોરિંગ નહોતું કે, એક ફોટો પણ પાડવાનું મન ન થાય.

મંદિરની બહારનો વિસ્તાર જો કે, અંદરનાં મુખ્ય વિસ્તાર કરતા વધુ સુંદર પણ હતો અને ત્યાં બજારની મજા અલગ જ હતી!

રખડતા ભટકતા અમને નસીબજોગે વેજિટેરિયન પટેટો સ્ટિક જેવી એક વસ્તુ પણ મળી.

અંદર ગયા ત્યારે મને એક પણ વેજિટેરિયન, ભાવે તેવું સ્ટ્રીટ ફૂડ મળવાની આશા નહોતી અને બહાર નીકળતા સુધીમાં અમે 3 અલગ અલગ વસ્તુઓ ખાઈ શક્યા હતાં! એશિયા ફરી ચૂક્યા હોય તેમને આ અનુભવ થયો જ હશે – વેજિટેરિયન રેસ્ટ્રોં હજી મળીએ જાય, વેજિટેરિયન સ્ટ્રિટફૂડ ભાગ્યે જ મળે. મારા માટે તો ત્યારે જ એ દિવસ બની ગયો હતો.

ત્યાં આસપાસ માર્કેટમાં થોડા આંટા મારીને અમે નીકળ્યા બપોરનું જમવાનું શોધવા – બપોરે અઢી વાગ્યે. અડધું પેટ ભરેલું હતું એટલે આ નહીં ને પેલું નહીં કરતા રેસ્ટ્રોં-સિલેકશનની પ્રક્રિયા લાંબો સમય ચાલી. અંતે એક નક્કી કરીને ગયા તો રેસ્ટ્રોં બંધ નીકળ્યું. છેલ્લે શ્રી અને આશુનાં ઘર પાસેનાં એક બીજા ભારતીય રેસ્ટ્રોં પર પહોંચ્યા જેનાં માલિક ભાઈ પાક્કા વ્યાપારીની જેમ પોતાનું રેસ્ટ્રોં બપોરે મોડે સુધી ખુલ્લું રાખે છે. એ રેસ્ટ્રોં ખૂબ સરસ હતું. મોમો અને ચાટ – બીજું જોઈએ શું? અને બીજું જોઈએ, તો રેગ્યુલર રોટી સબ્ઝી વગેરે પણ ત્યાં આરામથી મળી રહે છે.

સવારથી બહાર હતા એટલે અમે બધા ખૂબ થાકી ગયા હતા. સાંજે વધુ ફરવાને બદલે ઊંઘવાનો કાર્યક્રમ રાખ્યો એટલે રાત્રે અભિ આવે પછી વધુ ફરી શકાય. અભિ સેમવાળી જ ફલાઇટથી સેમવાળા જ સમયે લૅન્ડ થયો. ફર્ક ફક્ત એક દિવસનો હતો. આગલા દિવસની જેમ એ દિવસે પણ અભિ બહાર જવા તૈયાર થયો ત્યાં જમવાનો સમય થઇ ગયો હતો. ફર્ક ફક્ત એટલો હતો કે, આ વખતે આશુ અને શ્રી અમારી હોટેલવાળા વિસ્તારમાં હતા એટલે તેમનાં ઘરે જવાને બદલે અમે ત્રણ તેમને હોટેલ પાસેનાં ટ્રેન સ્ટેશન પર મળ્યા અને ત્યાંથી ટૅક્સી લઈને રેસ્ટ્રોં પહોંચ્યા.રેસ્ટ્રોંનું નામ ગોનપાચી – સિનેમાપ્રેમીઓએ અહીં જવું જવું ને જવું જ!

ગોનપાચી ‘કિલ બિલ’ રેસ્ટ્રોં તરીકે પણ ઓળખાય છે. ‘કિલ બિલ વોલ્યૂમ – 1’માં ‘હાઉઝ ઓફ બ્લૂ લીવ્સ’વાળા સીનનો સેટ આ રેસ્ટ્રોંની ડિઝાઇન ધ્યાનમાં રાખીને બનાવવામાં આવ્યો હતો. સ્વાભાવિક રીતે જ આ રેસ્ટ્રોં ટૂરિસ્ટ્સમાં ખૂબ પ્રખ્યાત છે. જમવાનું ઍવરેજ છે પણ, તમે ત્યાંનું સૂપર્બ એમ્બિયન્સ માણવા માટે ડ્રિન્ક્સ અને સ્મૉલ બાઇટ્સનાં એજન્ડા સાથે જઈ શકો છો. મારી પોસ્ટનાં ખાટલે સૌથી મોટી ખોડ એ છે કે, ગોનપાચી ગયા ત્યારે અમે બધા નસીબજોગે એકસાથે ટોક્યોમાં હોવા બાબતે એટલા ખુશ હતા કે, રેસ્ટ્રોંનાં ફોટોઝ લેવાનું જ ભૂલી ગયા. અમારા પાંચમાંથી કોઈ પાસે ગોનપાચીનાં ફોટોઝ જ નથી! એ તમારે જાતે ગૂગલ કરવા પડશે.

હાકોને – 1

જાપાન, હાકોને

રવિવારની સવારે વહેલા ઉઠવાનો પ્લાન હતો પણ, રાબેતા મુજબ એ તો ન જ થયું. ઊઠીને નાહીને અમે સીધા રેન્ટલ કાર પિકઅપ કરવા પહોંચ્યા. બુકિંગ એકદમ છેલ્લી ઘડીએ કર્યું હોવાને કારણે અમને એક વિચિત્ર વૅગન મળી. અમારા બધામાં ફક્ત સૅમ જ કાર ચલાવી શકે તેમ હતો કારણ કે, મારું અને અભિનું ઇન્ટરનેશનલ ડ્રાઈવર્સ લાઇસન્સ નહોતું અને આશુ-શ્રી પાસે તો લાઇસન્સ જ નહોતું. મેં હાલ સુધીમાં જેટલા દેશમાં કાર ભાડે લીધી છે ત્યાં બધે જ ‘ઇન્ટરનેશનલ લાઇસન્સ’ની જરૂરિયાત ફક્ત કહેવા પૂરતી રહી છે અને બધાં આરામથી પોતાનાં દેશનું લોકલ લાઇસન્સ દેખાડીને ડ્રાઈવ કરી શકતા હોય છે. જાપાનમાં મેં પહેલી વખત જોયું કે, ત્યાં ઇન્ટરનેશનલ ડ્રાઇવિંગ પરમિટ વિના ગાડી ભાડા પર નથી જ આપતા.

વૅગન હતી એટલે કારમાં ત્રણ રો હતી. સૌથી પાછળની રો થોડી સાંકડી હતી પણ તોયે બિચારી નાનકડી શ્રી ત્યાં ગોઠવાઈ ગઈ. અમે સૌથી પહેલા કંઈક ખાવાનું અને કૉફી લેવા માટે રોકાયા. કોઈ ખૂબ સારી જગ્યા શોધવામાં સમય વેડફવા કરતા કોઈ નજીકની સાધારણ જગ્યાએ જવાનું નક્કી કર્યું જ્યાં લાઈન ન હોય અને ફટાફટ કામ પતે. ગૂગલ પર સૌથી પહેલું નજરે પડ્યું સ્ટારબક્સ. આવા સમયે સમજાય કે, સ્ટારબક્સની કૉફી સારામાં સારી ન હોવા છતાં એ આટલું પ્રખ્યાત કેમ છે? સામાન્ય કૉફી + કન્વીનિયન્સ = જબરું પ્રોડક્ટ-માર્કેટ-ફિટ!

સ્ટારબક્સ પહોંચી તો ગયાં પણ, દરેક મહાનગરની જેમ ટોક્યોમાં પણ પાર્કિંગ શોધવું એ લોઢાનાં ચણા ચાવવા જેવું હતું. અંતે થાકીને સ્ટારબક્સની બરાબર સામે રસ્તો બ્લૉક ન થાય તેવો એક ખાંચો શોધીને ત્યાં અમે ટેમ્પરરી પાર્કિંગ કર્યું. હું અને શ્રી કૉફી નહોતા પીતા એટલે કૉફી લેવાવાળા કૉફી લે ત્યાં સુધીમાં બાજુનાં સેવેન-ઇલેવનમાંથી અમે રસ્તા માટે પાણીની બોટ્લ્સ અને નાશ્તા ખરીદ્યાં. નાશ્તામાં મેં પહેલા ક્યારેય ન જોયેલી ત્રણ વસ્તુઓ શ્રીએ લીધી. બંને જગ્યાઓનું કામ પત્યા પછી ત્યાં નજીકમાં અમને ફૂડ ટ્રક જેવી એક નાનકડી મિડલ ઇસ્ટર્ન દુકાન પણ દેખાઈ. એ જોઈને અમારા બધાનાં મગજમાં એક જ વિચાર આવ્યો કે, અહીં જમી લઈએ જેથી હાકોને પહોંચતા સુધી રસ્તામાં ફરીથી ક્યાંયે રોકાવું ન પડે અને હાકોને પહોંચીને પણ લાંબો સમય ભૂખ ન લાગે. જો કે, જમવાનું એટલું સ્વાદિષ્ટ નહોતું પણ, કામ ચાલી ગયું.

એ આખો કાર્યક્રમ પતતા અડધો પોણો કલાક લાગ્યો. એ દિવસે અમારા નસીબ એવાં હતાં કે, મોડું એટલે બધી જ વસ્તુમાં મોડું. મર્ફીનો નિયમ પૂર જોશમાં હતો. અમે જ્યાં જમ્યા ત્યાંથી ફ્રીવે બેથી ત્રણ જ મિનિટ દૂર હતો પણ, અમને ફ્રીવે પર ચડતા ઓછામાં ઓછી દસથી પંદર મિનિટ અને ત્રણ ચક્કર લાગ્યાં. ટોક્યોમાં ગૂગલ મૅપ્સથી રસ્તો જાણવો અઘરો છે કારણ કે, ગૂગલ મૅપ્સ અપ-ટુ-ડેઈટ નથી અને મૅપ્સમાં દેખાડેલા રસ્તા કરતા અમુક રસ્તા બદલાઈ ચૂક્યાં છે. એક વખત ફ્રીવે પર ચડી ગયા પછી તો જો કે, સીધો જ રસ્તો હતો. રસ્તો દોઢ કલાકનો હતો અને અમારા માટે બધું નવું નવું હતું એટલે રસ્તામાં સામે દેખાતી નવી નવી વસ્તુઓ વિષે અમારી વાતો ચાલતી રહી. કારમાં જ્યાં પહોંચતા દોઢ – પોણા બે કલાક લાગે ત્યાં ટ્રેનમાં તો કેટલો સમય લાગતો હશે! આશુ-શ્રી પાસે લાઇસન્સ નહોતું છતાં એ લોકો ઘણી વખત હાકોને જઈ આવ્યા હતા એ અમારા માટે અચરજની વાત હતી. એ વિષે સૅમે આશુને પૂછ્યું ત્યારે તેણે અમને જણાવ્યું કે, ટ્રેનથી પણ ત્યાં પહોંચતા બે – સવા બે કલાકથી વધુ નથી થતું. ત્યારે અમને સાચા અર્થમાં સમજાયું કે, જાપાનનાં પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટેશનને દુનિયા આટલી કેમ વખાણે છે! એ લોકોએ ફક્ત મોટાં શહેરોને જ નહીં, ખૂણા ખાચરાનાં નાના નાના જોવાલાયક સ્થળોને પણ તેમનાં પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટ નેટવર્ક દ્વારા જોડ્યા છે અને એ એવી રીતે જોડ્યા છે કે, લોકો સહેલાઈથી અને બને તેટલાં ઓછાં સમયમાં ત્યાં પહોંચી શકે. એ વસ્તુ અમેરિકામાં અસ્તિત્ત્વ જ નથી ધરાવતી. શહેરોનાં સબર્બ, જ્યાં ઘણાં બધાં લોકો રહેતા હોય છે, તેને પણ પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટ દ્વારા વ્યવસ્થિત રીતે જોડવાનું કામ અહીં નથી થયું (ન્યૂયૉર્કનાં અપવાદ સિવાય).

રસ્તામાં એક સાઈનબોર્ડ જોઈને હું થોડી વિચારે ચડી ગઈ. હું એ સ્થળ વિષે બે-ત્રણ વર્ષ લગભગ રોજ સાંભળતી, મારા સહકર્મચારીઓમાંથી કોઈ ને કોઈ વારે તહેવારે ત્યાં જતું, હું ક્યારેય નહોતી ગઈ પણ તેની એક કાલ્પનિક આકૃતિ સતત મનમાં રહેતી. પછી અચાનક મારું જીવન બદલાઈ ગયું અને ચાર-પાંચ વર્ષ એ સ્થળ વિશેની વાતચીતની કોઈ સ્મૃતિ મારા મનમાં નહોતી રહી અને અચાનક એ દિવસે મેં રસ્તામાં તેનું સાઈનબોર્ડ જોયું – યોકોહામા. એ દિવસે પણ અમે ત્યાં ગયા તો નહોતા પણ હવે મને આછી પાતળી ખબર હતી – જાપાન કેવું દેખાય છે, યોકોહામા ક્યાં આવેલું છે વગેરે અને એ વિષે હું મનમાં જ ખુશ થઇ રહી. ઇચ્છું તો એ કૂતુહલ મારાં સહપ્રવાસીઓ સાથે બાંટી શકી હોત. પણ, આ નવાં દેશમાં ડગલે ને પગલે જેટલી મોટી નવીનતાઓ અને અજાયબીઓ જોવા મળતી ત્યાં મારા વીતેલાં જીવનની એક નાનકડી યાદની કહાની પર કોણ ધ્યાન આપવાનું હતું. મેં મનમાં જ ટાઇમ-ટ્રાવેલ કરી લીધું.

થોડાં સમય પછી ભૂખ લાગી એટલે સેવેન-ઈલેવેનવાળી નાશ્તાની બૅગ ખોલવામાં આવી અને તેમાંથી શ્રીએ અમારા માટે તેણે લીધેલી પેલી નવી અજાયબી કાઢવામાં આવી. એ હતી ‘ઓનીગીરી (onigiri)’ – ભાતની બનેલી જાપાનની એક પારંપારિક વાનગી જે તમને લગભગ કોઈ પણ ગ્રોસરી સ્ટોર કે કન્વીનિયન્સ સ્ટોરમાં આરામથી મળી જાય. આમ તો ત્યાંની દરેક પારંપારિક વાનગીઓની જેમ ઓનીગીરીમાં પણ સૌથી પ્રખ્યાત તો સીફુડવાળી વેરાઈટીઝ જ છે. પણ, સાથે સાથે અમુક વેજિટેરિયન વેરાયટીઝ પણ પ્રખ્યાત છે, જેમાંની ત્રણ અમે માણી. વેજિટેરિયન ઓનીગીરીમાં સૌથી પ્રખ્યાત અને વિશિષ્ટ છે ‘ઉમેબોશી’ – ‘ઉમે’ એટલે એક પ્રકારનાં જાપાનીઝ પ્લમ, ‘ઉમેબોશી’ એટલે સૂકવેલા પ્લમ જે સ્વાદમાં ખાટાં અને ખારાં લાગે છે. ઉમેબોશીને એશિયાનાં પ્રખ્યાત ‘સ્ટીકી રાઈસ’માં ભેળવીને કેક જેવાં આકારમાં પૅક કરીને બજારમાં વેચવામાં આવે છે જે લોકો હરતા ફરતા હાથ બગાડ્યા વિના પ્લાસ્ટિકનાં રૅપરમાંથી આરામથી ખાઈ શકે. બીજી એક વેરાઈટી જે અમે ટ્રાય કરી તેમાં સ્ટિકી રાઈસ સાથે ઉમેબોશીને બદલે રાજમા ભેળવેલાં હતાં. તેનો સ્વાદ એકદમ ઓછાં મસાલાવાળાં રાજમા-ચાવલ જેવો હતો અને ત્રીજી વેરાયટીમાં રાઈનાં પત્તા (મસ્ટર્ડ ગ્રીન્સ) ભેળવેલાં હતાં. અમને ત્રણે વેરાયટી ખૂબ ભાવી.

જોતજોતામાં અમે હાકોને પહોંચી ગયા અને સીધા જ પહોંચ્યા ત્યાંનાં પ્રખ્યાત લેઈક પર – ‘લેઈક આશી’.

ત્યાં બેથી ત્રણ ટૂર બસ અને ઘણાં બધાં ખાનગી વાહનો પાર્ક કરેલાં હતાં એટલે ત્યાં પણ પાર્કિંગ શોધવું થોડું અઘરું થઇ પડ્યું. પણ, પાર્કિંગ મળ્યું એટલે તરત અમે લેઈકની બોટ રાઈડ માટેનાં પાસ લીધાં.

લાઈન લાંબી હતી પણ, બોટ મોટી હતી એટલે અમારો વારો આવતા વાર ન લાગી. બોટમાં અપર અને લોઅર એમ બે ડેક હતાં અને એ પાંચેક અલગ અલગ સ્થળોએ રોકાતી હતી અને તેમાંનાં એક સ્થળે અમે સાંજે જવાનાં હતાં. કહેવાની જરૂર નથી કે, લેઈકનો નજારો માણવાની મજા તો અપર ડેક પર જ હતી. ચળકતાં નીલમ જેવું સાફ બ્લૂ પાણી, ચોતરફ હરિયાળી અને તેનાં પર બરફથી ઢંકાયેલી ‘માઉન્ટ ફૂજી’ની ટોચ!

સોએક લોકોની બોટ પર ગણીને ડઝન ભારતીય લોકો પણ નહીં હોય અને તેમાં મને ગુજરાતી સંભળાયું એટલે મારાં કાન ચમક્યાં. એક વયસ્ક કપલ એ બોટ પર અમારી સાથે હતું અને એ બંને ગુજરાતી હતાં – સુરતથી. તેમની સાથે થોડી વાત થઇ. પણ, અપર ડેક પર લાંબો સમય રોકાઈ શકાય તેમ નહોતું કારણ કે, સખત અને સતત વહેતો ઠંડો પવન! બોટ જ્યારે મૂળ સ્થાને પાછી ફરવા લાગી ત્યારે અમે બધા નીચે ચાલ્યા ગયા. બેસવાની જગ્યા મળવી મુશ્કેલ હતી પણ, ટેકો દઈને ઊભા રહી શકીએ એવી એક બારી ચોક્કસ મળી.

આજે અહીં વિરામ લઈએ અને હાકોનેની વાત આગળ ચલાવીએ આવતી પોસ્ટમાં.