જાપાન

ટોક્યો – એક ફિનૉમિનન

નિબંધ

મારાં મતે ટોક્યો ફક્ત એક શહેર નથી, એક ફિનૉમિનન* છે. હું માનું છું કે, જાપાન અને ખાસ ટોક્યોનો જાદૂ શબ્દોમાં ઢાળી શકવા માટે જાપાનની સંસ્કૃતિ, સમાજ અને ઇતિહાસ વિશે વાત કરવી ખૂબ જરૂરી છે. જો એ સમજ્યા વિના કે યાદ રાખ્યા વિના ટોક્યો જોવામાં આવે કે તેનાં વિષે વાત કરવામાં આવે તો એ શહેર અને એ દેશ ‘વિચિત્ર’ શબ્દની મર્યાદિત વ્યાખ્યામાં સીમિત રહી જાય. હું જાપાન, સામાજિક વિજ્ઞાન કે ઇતિહાસનાં વિષયમાં નિષ્ણાત તો બિલકુલ નથી પણ, ઐતિહાસિક તથ્યો, મારા નિરીક્ષણ, કલ્પનાશક્તિ અને દુનિયાની મારી મર્યાદિત સમજણ પરથી અમુક તારણ કાઢી શકી છું. એ લેન્સથી ટોક્યો અને જાપાનને જોઉં છું તો એ મને અદ્ભુત લાગે છે!

જાપાન પ્રાચીન અને અર્વાચીનનાં અંતિમોમાં બંટાયેલો દેશ છે. આજની તારીખે જોવામાં આવે તો તેનાં ઇતિહાસને બે મુખ્ય ભાગમાં વહેંચી શકાય – વર્લ્ડ વૉર 2 પહેલાનું જાપાન અને વર્લ્ડ વૉર 2 પછીનું જાપાન. વર્લ્ડ વૉર અને ખાસ તો પેલા બે ન્યુક્લીયર બૉમ્બ જાપાન માટે ભયંકર વિનાશક ઘટના હતી. આ જ સમયગાળામાં ભારતને પણ આઝાદી મળી હતી. 1945 પછી 6 વર્ષ સુધી જાપાનમાં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને એલાઇડ ફોર્સીસનો કબ્જો અને વર્ચસ્વ રહ્યું હતું. આ સમયગાળામાં જાપાનને લોકશાહી બનાવવામાં આવી, જાપાનીઝ સ્ત્રીઓને પશ્ચિમની સ્ત્રીઓ જેટલાં અધિકાર આપવામાં આવ્યા, જાપાનની યુદ્ધ-શક્તિ ખતમ કરવામાં આવી વગેરે ઘણું બધું થયું. 1951 પછી અમુક બાબતોમાં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સનાં ચંચૂપાતને બાદ કરીને મોટે ભાગે જાપાનને તેની નિયતિ પર છોડવામાં આવ્યું.

એક અભ્યાસ પ્રમાણે 1958થી 1968 સુધીનાં વર્ષોમાં અમેરિકા સાથેનાં જાપાનનાં સંબંધોને કારણે જાપાનની ઇકૉનોમીને ઘણો ફાયદો થયો. પણ, એ ફાયદો ત્યારે થયો જ્યારે એક આખી પેઢીએ દેશનાં નવનિર્માણમાં પોતાનું જીવન ખર્ચી નાંખ્યું. શ્રી વર્ષો પહેલા એક ફૅક્ટરીમાં કામ કરતી હતી જ્યાં તેની મુલાકાત બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન કે તેનાં થોડા જ સમય પછી જન્મેલા વૃદ્ધો સાથે થઇ હતી. એ કહે છે કે, જમવા અને ઊંઘવા સિવાયનો લગભગ આખો સમય એ લોકો ફૅક્ટરીઓમાં કામ કરતા. ફૅક્ટરીમાં કામ કરતી મહિલાઓએ એક દિવસ નક્કી કર્યો અને એ દિવસે ફેક્ટરીનાં પુરુષ કર્મચારીઓએ સ્ત્રી કર્મચારીઓ સાથે લગ્ન કરી નાંખ્યાં. કારણ કે, ફૅક્ટરી બહાર એ લોકોનું સામાજિક જીવન લગભગ અસ્તિત્ત્વ જ નહોતું ધરાવતું. એ સાંભળતા લાગે કે, પ્રેમ, રોમૅન્સ વગેરે – જેને આપણી એક આખી પેઢી અનિવાર્ય માને છે – તે જીવનનાં એ લટકણિયાં છે, જેનાં વિષે એ જ વિચારી શકે છે જેને પેટ માટે મજૂરી ન કરવાની હોય.

અનુશાસન જાપાનની પ્રજાનાં લોહીમાં છે, આ હકીકત આપણે અનેક લોકો પાસેથી અને કિતાબોમાંથી હજારો વખત સાંભળેલી છે. આ ગુણનાં વખાણ સાંભળેલાં છે. અનુશાસનનો એક મતલબ એ છે કે, ત્યાંની વર્કફોર્સ એટલી વ્યવસ્થિત અને મેથડિકલ છે કે, સમય અને સાધનોનો વ્યય નહિવત છે, ઉત્પાદન ખૂબ છે અને અર્થવ્યવસ્થા મજબૂત છે – એ બધું જે આપણે વર્ષોથી સાંભળતા આવ્યા છીએ. અનુશાસનનો બીજો મતલબ એ છે કે, ત્યાંનું જીવન એટલું બધું પૂર્વનિશ્ચિત છે કે, તમે જન્મો ત્યારથી તમે મરો ત્યાં સુધી તમારે કયા પ્રકારનું જીવન જીવવાનું છે, શું કરવાનું છે, શું નથી કરવાનું એ બધું જ તમારા માટે નક્કી થઇ ગયેલું છે. તેનું એક ઉદાહરણ છે રોજીંદા જીવનમાં ચપ્પલ કઈ રીતે ગોઠવવાં તેનાં નિયમો, જે કોઈ પણ બાળક સામજણું થાય ત્યારથી જ અનુસરવા લાગશે. સ્ત્રીઓ દશકોથી વર્કફોર્સમાં હોવા છતાં આજે પણ કોઈ પણ કામ માટે સ્ત્રીઓને પુરુષો કરતાં ઓછો પગાર આપવામાં આવે છે. લગ્ન કર્યા પછી પોતાનાં કામ અને ઘરની અને બાળકોની તમામ જવાબદારીઓ ફક્ત સ્ત્રીઓનાં માથે આવે છે. નોકરીઓમાં બ્યુરોક્રસી અને હાયરરકીનાં કારણે તણાવનું પ્રમાણ ખૂબ ઊંચું છે અને ઇનોવેશન ઘટતું ચાલ્યું છે. આ અને આવાં અનેક કારણોસર જાપાનમાં લગ્નનું પ્રમાણ ઘટી ગયું છે અને સાલ 2011થી આબાદી દિવસે ને દિવસે ઘટતી જાય છે.

જાપાનનાં સમાજ માટે ‘વિવિધતા’ અને ‘વિચિત્રતા’માં કોઈ ફર્ક જ નથી. જો પૂર્વનિર્ધારિત ઘરેડમાં, નિયમો પ્રમાણે ન જીવો તો તમે સામાજિક રીતે એક બહિષ્કૃત જીવન જ જીવો. સમાજમાં કોઈ પણ પ્રકારનાં વૈવિધ્ય બાબતે સહિષ્ણુતા ન મળે. આધ્યાત્મિકતા તો લગભગ અસ્તિત્ત્વ જ નથી ધરાવતી. તો પછી જીવનનો મતલબ શું? ઉત્પાદન અને ભોગ – production and consumption. આ પેલાં અનુશાસનવાળાં સિક્કાની એ બાજુ છે જેનાં વિષે ભાગ્યે જ વાત કરવામાં આવે છે.

જાપાનનાં શહેરો ઉત્પાદન અને ભોગનાં મશીન હોય તેવું લાગે. ત્યાંનાં દરેક મોટા શહેરમાં દરેક મોટાં ટ્રેન સ્ટેશન પર અને ઠેકાણે ઠેકાણે મહાકાય શૉપિંગ-મૉલ્સનું સામ્રાજ્ય છે. દુનિયાની કોઈ એવી વસ્તુ નથી જે જાપાનમાં નહીં મળતી હોય. જીવનની દરેક સમસ્યા અને દરેક સુવિધા માટે પ્રોડક્ટ્સ છે અને સતત એ પ્રોડક્ટ્સ ખરીદનારું માર્કેટ છે. શહેર જેટલું મોટું, શૉપિંગ મૉલ્સ તેટલાં વધારે અને તેટલાં મોટાં. ટોક્યોની આંખો આંજી નાંખે તેવી નિયોન લાઇટ્સ આનું પ્રમાણ છે.

જ્યાં પણ કોઈ એક ફોર્સનો અતિરેક થાય ત્યાં તેને સંતુલિત કરતાં વિરોધી તત્ત્વવાળી કળાનો જન્મ થયા વિના રહે નહીં. જાપાનનાં અનુશાસન અને નિયંત્રણોનાં અતિરેકમાંથી જ એક આખું ઑલ્ટર્નેટ ક્લચર (alternate culture) ઊભું થઇ ગયું છે. આ સંસ્કૃતિ ત્યાંની પરંપરાગત જીવનશૈલીનાં વિરોધી અંતિમ પર બનેલી છે અને તેનું કેન્દ્ર છે ટોક્યો. આ અંતિમમાંથી જન્મ થયો છે જાપાનીઝ મૅન્ગા (manga) અને ઍનિમે (anime) કૉમિક્સનો, પ્રખ્યાત વીડિયો ગેમ્સ અને ગેમ કંપનીઝનો, ખૂબસૂરત એનિમેશન્સનો – સ્ટૂડીયો ધીબલીનો, જાપાનની એક સમય સુધી કટિંગ એજ ગણાતી ટેક્નોલૉજી અને અફલાતૂન રોબોટ્સનો, મેક-અપ લાઇન્સનો, જે-પૉપ (જાપાનીઝ પૉપ મ્યુઝિક)નો જાપાનીઝ પોર્નનો, હારૂકી મુરાકામીનો અને આ દરેક વસ્તુની આસપાસ ફરતી જીવનશૈલી અને માર્કેટ્સનો.

જાપાનની કોઈ સ્ત્રી મેક-અપ વિના કદાચ ઘરની બહાર પગ પણ નહીં મૂકતી હોય. એક આખો યુવાવર્ગ છે જેનું સામાજિક જીવન વીડિયો ગેમ્સ પૂરતું સીમિત છે. અમુક છોકરીઓ અને સ્ત્રીઓ ઢીંગલીઓ તરીકે જીવે છે – રોજ ઢીંગલીઓ જેવાં કપડાં અને મેકઅપ પહેરે છે અને તેમનાં પરિવારોએ તેમની આ જીવનશૈલી સ્વિકારી લીધી છે. કાર્ટૂન કેરેક્ટર્સ અને કૉમિક કૅરેક્ટર્સનાં ઠેકાણે ઠેકાણે સ્ટોર્સ છે – પોકેમોન, હૅલો કિટી, ડોરેમોન, મારિઓ, તોતોરો વગેરેનાં બ્રાન્ડ સ્ટોર્સ તો છે જ અને તેનાં બ્રાન્ડિંગવાળી હજારો વસ્તુઓ ઠેકઠેકાણે ઉપ્લબ્ધ છે. ટોક્યોની વચ્ચે આકીહાબારામાં જૂની, નવી ટેક્નોલોજી અને કૉમિક્સની દુકાનોની લાઇન્સ છે અને એ જ વિસ્તારમાં આવેલો છે સાત માળનો એક ઍડલ્ટ સ્ટોર!

ટોક્યોમાં ઠેકઠેકાણે pet cafes છે – તમે પાળીતા પશુ-પક્ષીઓવાળા કૅફેમાં બેસીને તમારું પસંદીદા પીણું માણી શકો છો દા.ત. કૅટ કૅફે, ડોગ કૅફે, શીબા ઇનુ (કૂતરાની એક ઇન્ટરનેટ-ફેમસ જાપાનીઝ જાત) કૅફે, આઉલ કૅફે, બન્ની રેબિટ કૅફે, બર્ડ કૅફે વગેરે. themed bars છે – સમુરાઇ થીમ્ડ, જેલ થીમ્ડ, સૂમો થીમ્ડ, રોબોટ થીમ્ડ, હોરર થીમ્ડ, સાયન્સ થીમ્ડ વગેરે. એવું નહીં કે, થીમવાળું ફક્ત ડેકોરેશન હોય, જાપાનનો પ્રખ્યાત (કે કુખ્યાત) ગુણ – attention to detail અહીં પણ જોવા મળે. તમને આપવામાં આવતાં વાસણથી માંડીને વેઈટરનાં આઉટફિટ અને કાફૅનાં આર્કિટેક્ચર અને લાઇટિંગ સહિત બધું જ થીમ પ્રમાણે ચાલે એટલે એ થીમનો એક આખો માહોલ ઊભો થઇ જાય. એ ઉપરાંત છે મેઇડ કૅફેઝ – ટીનેજર અને વીસ વર્ષ આસપાસની ઉંમરની છોકરીઓ ફ્રેન્ચ મેઇડ, પોલિસ વગેરે કૉસ્ચ્યુમ પહેરીને રેગ્યુલર કૅફેમાં મળતી ખાવા પીવાની વસ્તુઓ સર્વ કરે અને એકદમ હાયપર રીતે ઊછળી-કૂદીને અવાસ્તવિક વાત કરે. આ બધું જોઈને તમે વિચારમાં પડી જાઓ કે, ક્યા ભેજામાં આવા વિચાર આવતાં હશે!

અને આ જ શહેરમાં દેશમાં અસ્તિત્ત્વ ધરાવે છે મેઇજી જિંગૂ અને સેન્સોજી જેવાં મંદિર, જાપાનનાં મહારાજાનો મહેલ અને તેનો વિશાળ શાંત બગીચો, દુનિયાની ઉત્તમમોત્તમ ટ્રેન વ્યવસ્થા. આ જ દેશમાં આવેલાં છે દુનિયાનાં સૌથી સુંદર મંદિરો, માઉન્ટ ફૂજી અને તેની આસપાસની ખૂબસૂરતી, નારા જેવાં નાના શહેર, મોટા ભાગનાં લોકોની વિનમ્ર, શિષ્ટ જીવનશૈલી અને આખા દેશને ગુલાબી રંગમાં રંગતી સાકુરા ફૂલોની ઋતુ!

જાપાન વિરોધાભાસોનો દેશ છે. તેનાં કોઈ એક ભાગને જરૂર કરતાં વધુ મોટો બનાવીને તેનાં જ ગુણગાન ગાયે રાખવા કે પછી કોઈ બીજાં ભાગની જ વાત કરીને તેને વખોડ્યા કરવું, બંને મુર્ખામી છે. આ બધું સહઅસ્તિત્ત્વ ધરાવે છે.

* ગુજરાતી લૅક્સિકોન ડિક્શનરીમાં ફિનૉમિનનનો અર્થ – દૃશ્યમાન વસ્તુ, બીના કે ઘટના, અસાધારણ વ્યક્તિ, વસ્તુ અથવા ઘટના, આશ્ચર્ય, હરકોઈ ઇન્દ્રિયગમ્ય બાબત.

જાપાન

જાપાન

છેલ્લા બે વર્ષથી હું અમેરિકા અને કૅનેડામાં અલગ અલગ સ્થળોએ પૂરજોશમાં ફરી રહી છું. પણ, આ બંનેમાંથી એક પણ દેશનાં એક પણ સ્થળની મુલાકાતનાં અનુભવ ક્યારેય એટલા અલગ નહોતાં કે તેનાં વિષે લખવાનું મન થાય. મોન્ટ્રિયાલની છેલ્લી પોસ્ટ પછી હું લંડન, વાનકુવર, હ્યુસ્ટન (ટેક્સસ), ન્યૂ યોર્ક, ઓરલાન્ડો (ડિઝની વર્લ્ડ અને હેરી પોટર વર્લ્ડ) અને સિયાટલ ફરી. એ ઉપરાંત અમુક રોડ ટ્રિપ્સ પણ કરી. ફક્ત સ્થળો અને બેકગ્રાઉન્ડ બદલાતાં રહેતાં. તેની ફીલ હંમેશા સમાન રહેતી. નાનું શહેર કે ગામ હોય તો થોડું ઘણું જોવા કરવાનું, થોડી નેચરલ બ્યૂટી ને એવું બધું અને મોટું શહેર હોય તો એ જ બધું – કલા કારીગરી, નાઇટલાઇફ અને શહેરનાં જાણીતાં લેન્ડમાર્ક અને અટ્રેક્શન્સ. આ બધી ટ્રિપ લગભગ પાંચ દિવસ કરતાં ઓછાં સમય માટે થતી. જેમ રામ લીલા જોઈને આપણને થયું હતું કે, આનાં કરતાં તો દીપિકા પાદુકોણનો ચણિયા-ચોલી ફોટોશૂટ જોઈ લીધો હોત, તેવી જ લાગણી તમને એ શહેરો પરની પોસ્ટ્સ વાંચીને આવત.

ટ્રાવેલિંગની એક ઘરેડ પડી ગઈ હતી. એ ત્યારે બદલાઈ જ્યારે મેં મારી છેલ્લી જૉબ બદલી જેનાં માટે વિઝા અપ્રૂવ કરાવવા મારે અમેરિકાથી બહાર જવું પડે તેમ હતું. પહેલાં તો મેં જેટલૅગ સહન ન કરવો પડે એ માટે કૅનેડા કે મેક્સિકો જઈને કામ પતાવવાનું નક્કી કર્યું. જ્યારથી આ ટ્રિપની વાત થતી હતી ત્યારથી હું મારાં પાર્ટનર સેમને કહેતી હતી કે, મારી સાથે ચાલ. પણ, તેનું કઈં નક્કી નહોતું. એક વખત તેણે હસતાં હસતાં કહ્યું હતું કે, તું જાપાન જઈશ તો હું તારી સાથે આવીશ.

સમજો કે, આજે સોમવાર છે. પછીનાં અઠવાડિયે લૉન્ગ વીકેન્ડ છે એટલે ગુરૂ – શુક્ર રાજા છે અને બુધવાર આવતાં અઠવાડિયાનો કામનો છેલ્લો દિવસ છે. આજે મારો એક અગત્યનો કાગળ સહી થઈને આવી ગયો છે અને સરકારની એક વેબસાઈટ અનુસાર મને મેક્સિકોમાં આવતાં અઠવાડિયે અપોઈન્ટમેન્ટ મળી શકે તેમ છે. એટલે મેં મારા મેનેજરને કહ્યું છે કે, આવતાં બુધવારે મારાં કામનો છેલ્લો દિવસ હશે. હવે હું ખરેખર અપોઈન્ટમેન્ટ બુક કરવાનું શરુ કરું છું અને આ વેબસાઈટ પ્રમાણે મને મેક્સિકોમાં આવતાં મહિના સુધી કોઈ અપોઈન્ટમેન્ટ મળી શકે તેમ નથી. હું કૅનૅડાની તારીખો જોઉં છું અને મને ત્યાં આવતાં બે મહિના સુધી કઈં મળે તેમ નથી. સિડની પણ ત્રણ અઠવાડિયાની રાહ જોવી પડે તેમ છે. સોમવારની રાત પડે છે અને મને ત્રણમાંથી ક્યાંયે અપોઈન્ટમેન્ટ નથી મળતી. તો હું લંડન અને જાપાનની તારીખો જોઉં છું અને એ બંને જગ્યાએ મને 2-3 દિવસમાં અપોઈન્ટમેન્ટ્સ મળી શકે તેમ છે. મંગળવારે ફરીથી તારીખો જોઉં છું અને હજુ પણ તેમાં કોઈ જ ફેરફાર નથી થતો. હવે ખરેખર જાપાન કે લંડન જવાનું થાય તેવી શક્યતા હતી!

હજુ કંઇ નક્કી નહોતું પણ સેમે એ જાણતાં સાથે જ બુદ્ધિ દોડાવીને એ જ બપોરે જાપાનનાં વિઝા માટે અપ્લાય કરવા માટે કાગળ ભેગાં કર્યાં. ઍમ્બેસી સાડા ચારે બંધ થતી હતી અને તેની પાસે તેનાં મિત્ર આશુનું એડ્રેસ નહોતું જેની વિઝા અપ્લાય કરવા માટે તેને જરૂર હતી. જો એ ઍમ્બેસી બંધ થતાં પહેલાં અપ્લાય કરે તો તેને પાંચ દિવસ પછી તેનો પાસપોર્ટ પાછો મળે. જો ન કરી શકે તો તેને એક દિવસ વધારે રાહ જોવી પડે. મેં તેને એક રસ્તો એ સૂઝાડ્યો કે, કોઈ હોટેલનું ઍડ્રેસ એપ્લિકેશનમાં ભરી દે. પણ, બરાબર ચાર વાગ્યે આશુ ઊઠ્યો અને સેમની વિઝા એપ્લિકેશન મુકાઈ ગઈ! એ સાંજે તેનાં હાઉઝમેટ અને મારાં પણ મિત્ર – અભીએ અમને જણાવ્યું કે, એ પણ આવતાં અઠવાડિયે કામ માટે ટોક્યો જાય તેની પૂરી શક્યતા છે.

મંગળવારે રાત્રે અને બુધવારે દિવસે મને કંઇ જ જોવા કે બુક કરવાનો સમય નહોતો કારણ કે, કામ પર એક જરૂરી પ્રોજેક્ટ બુધવાર સાંજ સુધીમાં પતવાનો હતો એટલે એ ખતમ થયા પછી બુધવારે રાત્રે મેં ફરીથી તારીખો જોઈ અને અંતે ઓસાકા પર જ નમતું મૂક્યું. હવે એ અપોઈન્ટમેન્ટ માટે તમે પૈસા ન ભરો ત્યાં સુધી એ વેબસાઈટ તમને સૌથી પહેલી અવેલેબલ અપોઈન્ટમેન્ટ જ બતાવે, તેનાં પછીનું કૅલેન્ડર ન બતાવે અને એક વખત પૈસા ભર્યા પછી તમારે એ જ શહેરની એ જ એમ્બેસીમાં જવું પડે. મેં પૈસા ભરી દીધાં અને પછી જોયું તો ઓસાકાની આવતાં અઠવાડિયે મંગળવાર કે બુધવારની જ અપોઈન્ટમેન્ટ મળતી હતી. ગુરુ કે શુક્રની મળતી જ નહોતી. સમયનો ફરક વગેરે ઉમેરીને જોઈએ તો મારે બુધવારની અપોઈન્ટમેન્ટ માટે પણ સોમવારે તો નીકળવું જ પડે તેમ હતું. એ માટે મારે શુક્રવારે જ કામ પતાવવું પડે. અને ત્યાં સુધીમાં તો સેમનો પાસપોર્ટ પણ પાછો ન આવે. મને થયું માર્યાં! બુધવારની રાત તો થઈ પણ ગઈ હતી! હવે મારી પાસે બે ઓપ્શન હતાં. બેસ્ટ કેસમાં હું એ જ અઠવાડિયે કામ પતાવીને વીકેન્ડ પર જ નીકળી જાઉં અને પછીનાં અઠવાડિયે વિઝાનું બધું પતાવી દઉં અથવા એક અઠવાડિયા માટે મારી આખી પ્રોસેસ પાછળ ઠેલાય પણ મેનેજરને મેં શરૂઆતમાં જે શેડ્યુલ કહ્યું હતું એ જ શેડયુલ પર બધું પતે અને ત્યાં સુધીમાં સેમનો પાસપોર્ટ પણ પાછો આવી જાય પણ, એમ કરું તો હું નવું કામ શરૂ કરીને જે ક્રિસમસ બ્રેક લેવા ઈચ્છતી હતી એ ન લઈ શકું કારણ કે, નવા કામમાં પૂરતો સમય ન પસાર થયો હોય. મેં સેમને પૂછ્યું તો તેનો મત હતો કે, મારે તેનાં વિશે ન વિચારવું જોઈએ અને વહેલામાં વહેલું નીકળી જવું જોઈએ. રાત્રે બાર વાગ્યે મેં પહેલું કામ કર્યું મારા મેનેજરને મેસેજ કરવાનું. મેં તેને મારી પરિસ્થિતિ જણાવી અને પૂછ્યું કે, કામ પર કાલે કે પરમ દિવસે મારો છેલ્લો દિવસ હોય તો ચાલે? તેણે ધાર્યાં પ્રમાણે ગુરુવારે સવારે મને જણાવ્યું કે, મારે પોતાનાં માટે જે સૌથી સારું હોય એ જ કરવું અને તેનો મતલબ એવો હોય કે મારે આજે જ કામ છોડવું પડે તો તેમાં કોઈ વાંધો નહીં! બસ પછી તો એ જ દિવસે કામ પર બધો ખેલ આટોપીને મારી શનિવારની ટિકિટ પણ બુક થઈ ગઈ.

રાત્રે અમે મળ્યાં ત્યારે અભિએ અમને જણાવ્યું કે, તેનું આવતાં અઠવાડિયે ટોક્યો જવાનું પાક્કું થઈ ગયું. હવે અભી, હું, સેમનો ટોક્યો – નિવાસી મિત્ર આશુ (જે અભી અને મારો પણ મિત્ર બની ગયો હતો) અને તેની પત્ની શ્રી થોડાં તો થોડાં દિવસ પણ મળીને ટોક્યો જલસા કરવાનાં હતાં! મને પહેલેથી ખાતરી હતી કે, સેમ છેલ્લી ઘડીએ મગજ લડાવીને કઈંક ગોઠવી લેશે અને એવું જ થયું. તેણે પણ પોતાનો પ્લાન અંતે બનાવી જ લીધો.

ગુરુવારે મેં ટિકિટ બુક કરી અને શનિવારે હું પ્લેનમાં હતી. શુક્રવાર રાત સુધી મારી હોટેલ પણ બુક નહોતી થઇ. કારણ કે, બધાંનાં ફાઈનલ પ્લાન અમે શુક્રવાર સુધી નક્કી નહોતાં કર્યાં. અંતે નક્કી થયું કે, ઓસાકામાં હું રવિવારથી બુધવારની બપોર સુધી રહેવાની હતી. બુધવારે રાત્રે હું ટોક્યો પહોંચવાની હતી. સેમ ગુરુવારે બપોરે ટોક્યો લૅન્ડ થવાનો હતો અને અભી શુક્રવારે બપોરે. ત્યાર પછીનાં દસ દિવસ અમે થોડો સમય સાથે અને થોડો સમય અમારી રીતે અલગ ટ્રાવેલ કરવાનાં હતાં. આમ બહુ વખત પછી મને ટ્રાવેલિંગમાં એડવેન્ચર વાળી ફીલ આવી! :)

બાકીની વાત રાબેતા મુજબ to be continued …

તૈયારી

ઓસાકા, જાપાન

ગુરુવારે મેં તાબડતોબ મારું કામ આટોપ્યું. શુક્રવારે મેં નવી કંપનીનાં વકીલો પાસેથી મારાં વિઝા સંબંધી કાગળ એકઠાં કર્યાં અને ટ્રાવેલ સંબંધી થોડી ખરીદી કરી. એ આખું અઠવાડિયું ખૂબ પ્લાનિંગ અને દોડાદોડીમાં વીત્યું હતું એટલે નવી જગ્યાએ ટ્રાવેલ કરવાનો ઉત્સાહ જાણે મરી ગયો હતો. એટલે ચારેક વાગ્યા આસપાસ બધું બહારનું કામ પત્યા પછી જરા મૂડમાં આવવા માટે મેં પૅડિક્યોર કરાવ્યું અને પછી ઘરે પહોંચીને થોડું ઘણું પૅકિંગ કર્યું. પૅકિંગમાં જરા વિચારીને કરવું પડે તેમ હતું. મારે ફક્ત એક હૅન્ડ બૅગ લઇ જવી હતી જેથી જપાનમાં અંદર મુસાફરી કરવામાં સરળતા રહે અને મારે બધે બે-ત્રણ બૅગ ખેંચી ખેંચીને ન ફરવું પડે. જાપાનમાં હું કુલ પંદર દિવસ માટે રહેવાની હતી. ઓસાકા ચાર દિવસ અને પછી ટોક્યોમાં ઓછામાં ઓછા પાંચ દિવસ. એટલે ટોક્યોમાં ક્યારેક કપડાં ધોઈ શકાય એ ગણતરીએ મેં સાત દિવસનાં કપડાં લેવાનું નક્કી કર્યું. બે જીન્સ રિપીટ કરવાનાં અને પાંચ-છ જૂદા જૂદા ટી શર્ટ, લૅપટૉપ, ફોન અને નાની બૉટલોમાં થોડો નહાવા ધોવાનો સામાન બસ. એ રાત્રે અમે અમારાં જાપાન-નિવાસી મિત્ર આશુ અને તેની પત્ની સાથે ઓસાકા પછીનાં પ્લાન માટે વાત કરવી શરુ કરી. ત્યારે અમને જાપાન રેલ પાસ વિષે માહિતી મળી.

જાપાન રેલ પાસ (જે-રેલ પાસ) – ટૂરિસ્ટ માટે જાપાનની સરકારે આ પાસની યોજના કરી છે. તમે એક સમયે સાત દિવસ અથવા ચૌદ દિવસ માટે આ પાસ ખરીદી શકો. સાત દિવસ માટે ખરીદો તો લગભગ અઢીસો ડૉલર અને ચૌદ દિવસ માટે લગભગ સાડા ચારસો ડૉલરમાં આ પાસ મળે.એ પાસ સાથે તમે નિર્ધારિત સમય માટે ‘જાપાન રેલ (JR)’ દ્વારા સંચાલિત તમામ લોકલ ટ્રેન અને મોટાં ભાગની બુલેટ ટ્રેન (શિન્કાનસેન)માં કોઈ એક્સ્ટ્રા ચાર્જ વિના મુસાફરી કરી શકો. આ પાસ સાથે તમારે JR અને અમુક બુલેટ ટ્રેન્સની ટિકટ લેવા માટે અટકવું ન પડે. તમે એ બંનેનાં સ્ટેશન્સ પર ફક્ત તમારો પાસ દેખાડીને ફટાફટ આવ-જા કરી શકો. જાપાનમાં અંદર ફરવાનો સૌથી સરળ અને પ્રચલિત રસ્તો તેમની પબ્લિક ટ્રાન્સપોર્ટ સિસ્ટમ છે એટલે આ પાસ લેવાથી એક ટૂરિસ્ટ તરીકે મને ઘણો લાભ થાય. લાંબા સમય સુધી એવું હતું કે, આ પાસ તમને જાપાન સિવાયનાં દેશોમાં અમુક ટ્રાવેલ એજન્ટ્સ પાસેથી જ મળે. જાપાન પહોંચ્યા પછી એ પાસ મેળવવો એટલે લોઢાનાં ચણા ચાવવા જેવું કામ. ઓનલાઇન અમુક વેબસાઈટ પરથી એ પાસ મળે પણ એ તમારાં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સનાં એડ્રેસ પર જ પોસ્ટમાં આવે. તેની તત્કાલ ડીલીવરી પણ ઓછામાં ઓછા બે દિવસ પછી જ મળે.

મારા માટે એ પાસ મળી શકે તેનાં તમામ રસ્તા જાણે બંધ થઇ ગયા હતાં. શુક્રવારની રાત પડી ગઈ હતી અને શનિવારે અગિયાર વાગ્યાની તો મારી ફલાઇટ હતી. અમે જોયું તો એક લોકલ ટ્રાવેલ એજન્ટ જે જાપાન રેલ પાસ વેંચતો હતો, તેની ઓફિસ શનિવારે બંધ રહેતી હતી. સેમ મારા માટે પાસ લાવી શકે તેમ નહોતો કારણ કે, જાપાન પહોંચતાં સાથે જ ઍરપોર્ટ પર એ પાસ ઍક્ટિવેટ કરાવવો પડે જેનાં માટે મારાં પાસપૉર્ટની જરૂર પડે, જે તેની પાસે હોય નહીં. વળી શિન્કાનસેનની ઓસાકાથી ટોક્યો સુધીની એક મોંઘી મુસાફરી – જેનાં માટે મને આ પાસ કામ લાગે, એ તો મારે સેમનાં આવ્યાં પહેલાં જ કરવાની હતી. મને થયું મર્યા! મેં મારાં અમુક મિત્રોને આ વિષે વાત કરી. તેમાંનાં એકે મને એક વેબસાઈટ બતાવી જેનાં પરથી હું જાપાન રેલ પાસ ખરીદી શકું અને એ મને જાપાનમાં મારી પસંદગીની હૉટેલ પાર એ પાસની ડિલિવરી આપે. આ રસ્તો અમને સૌથી યોગ્ય લાગ્યો એટલે મેં તેનાં પરથી મારો પાસ લેવાનું શરુ કર્યું. ક્રેડિટ કાર્ડ ડીટેલ નાંખીને ખરીદી પૂર્ણ કર્યા પછી ફાઇનલ પેજ, જેનાં પર મને કન્ફર્મેશન મળવું જોઈએ એ પેજ પર મને 404 Error મળી.

મેં ઈ-મેલ ચેક કર્યો તો ત્યાં પણ કોઈ કન્ફર્મેશન નહોતું આવ્યું. એટલે મને થયું મારાં બ્રાઉઝરનાં ઍડ બ્લૉકર અને નોન-ટ્રેકર પ્લગિન ઘણી વખત થોડી બગવાળી વેબસાઈટ પર અમુક માહિતી અને સ્ક્રિપ્ટ્સ સરખી રીતે લોડ નથી કરતાં હોતાં. એટલે મેં મારાં ડીફોલ્ટ બ્રાઉઝરનાં બદલે એક અલગ બ્રાઉઝર પર ટિકિટ ખરીદવાનો પ્રયત્ન કર્યો. પણ કોઈ ફર્ક ન પડ્યો. પણ એ જ એરર આવી અને કોઈ કન્ફર્મેશન ન આવ્યું. મેં સૌથી પહેલાં મારું ક્રેડિટ કાર્ડ અકાઉન્ટ ચેક કર્યું અને કન્ફર્મ કર્યું કે, મારાં કાર્ડ પાર કોઈ ચાર્જ નથી આવ્યો. મને મારી જ મૂર્ખામી પર થોડો ગુસ્સો આવ્યો કે, ટેકનિકલી આટલી જાણકાર હોવા છતાં એ પાસ મેળવવાની આપાધાપીમાં મેં એ વૅબસાઇટ વિષે ઇન્ટરનેટ પર કોઈ શોધખોળ કર્યાં વિના, ફક્ત એક ભરોસાલાયક મિત્રએ વેબસાઈટ સજેસ્ટ કરી હતી એટલે તેનાં પર ભરોસો કરી લીધો. જે-રેલ પાસનું મિશન મેં ત્યાં જ આટોપ્યું અને જાપાન જઈને જે કઈં થઇ શકે એ કરવું બાકી છોડી દેવું એમ નક્કી કર્યું.

શનિવારે સવારે એરપોર્ટ પહોંચીને હું સિક્યોરિટી ચેકની લાઈનમાં ઊભી હતી. બાકીનાં બધાં કામ પતી ગયા હતાં અને હું બિલકુલ રિલેક્સ્ડ હતી એટલે મગજ થોડું સારું ચાલી રહ્યું હતું. મને વિચાર આવ્યો કે, ફરીથી એક વખત મારું ક્રેડિટ કાર્ડ અકાઉન્ટ ચેક કરી લેવું જોઈએ અને જોવું જોઈએ કે, પેલી વેબસાઈટ પરથી કોઈ ચાર્જ નથી આવ્યો. મેં જોયું તો તેનાં પાર સાડા ચારસો ડૉલરનાં બે પેન્ડિંગ ચાર્જ આવી ગયા હતાં અને બંનેની વિગતોમાં ‘જાપાન રેલ પાસ’ લખેલું હતું. મેં તરત જ બૅન્કમાં ફોન કર્યો અને કસ્ટમર સર્વિસ પરની સ્ત્રીને જણાવ્યું કે, આ બંને ટ્રાન્ઝેક્શન ફ્રોડ છે અને તેનું પ્રોસેસિંગ તરત જ રોકવાની વિનંતી કરી. એ સ્ત્રીએ મને જણાવ્યું કે, આવતા 24થી 48 કલાકમાં એ ટ્રાન્ઝેક્શન મારાં અકાઉન્ટમાંથી ચાલ્યા જવા જોઈએ. મેં તેની સાથે બે-ત્રણ વાર એ વાત કન્ફર્મ કરી કારણ કે, ધારો કે કઈં થાય અને બેન્ક મને ફોન દ્વારા સંપર્ક કરવાનો પ્રયત્ન કરે તો મારો ફોન નંબર તો જાપાનમાં ચાલુ ન હોય. તેણે મને ફરી ફરીને ખાતરી આપી કે, 24થી 48 કલાકમાં મારું કામ થઇ જશે એટલે મને થોડી ધરપત થઇ. ઓસાકાની ફલાઇટમાં બેસતાં સાથે જ મને થોડી નિરાંત થઇ અને મેં મૂવીઝ જોઈને બાર કલાક વિતાવ્યાં. મારાં જાપાનનાં મિત્રોએ મારાં માટે એક બહુ સારુ કામ કર્યું હતું અને મારી હૉટેલને ફોન કરીને તેમની ઍરપોર્ટથી હોટેલ સુધી પહોંચવા માટેની વ્યવસ્થાઓ જાણી લીધી હતી. કાન્સાઈ ઍરપોર્ટથી સવા કલાકની એક ટ્રેન લઈને મારે ઓસાકા સ્ટેશન પહોંચવાનું હતું. ઓસાકા સ્ટેશનની ‘સાકુરા-બાશી’ એક્ઝિટ પર મારી હૉટેલની કૉમ્પ્લિમેન્ટરી શટલ બસ લઈને હોટેલ પહોંચવાનું.

સાંજે સાડા ચાર આસપાસ મારી ફલાઇટ લેન્ડ થઇ. એરપોર્ટ પહોંચીને સૌથી પહેલું કામ મેં જે-રેલ પાસ વિષે તપાસ કરવાનું કર્યું. મને આરામથી જે-રેલ પાસનું કાઉન્ટર મળ્યું જયાં પાસપોર્ટ દેખાડીને હું આરામથી ચૌદ દિવસનો પાસ ખરીદી શકી. ત્યાં જ પાસ એક્ટિવેટ પણ થઇ ગયો અને તેણે મને ઓસાકા સ્ટેશન પહોંચવાનો રસ્તો પણ જણાવ્યો. પાસ કાઉન્ટરથી બહાર નીકળતાં જ બરાબર સામે JR સ્ટેશન હતું જયાંથી મારે ઓસાકાની ટ્રેન લેવાની હતી. જે-રેલ પાસ બતાવીને સહેલાઇથી હું અંદર પહોંચી અને યોગ્ય ટ્રેન પકડીને ઓસાકા તરફ પ્રયાણ કર્યું.

ઓસાકા

ઓસાકા, જાપાન

એરપોર્ટથી મારે ઓસાકા સ્ટેશન પહોંચવાનું હતું. ત્યાંની એક એક્ઝિટ પરથી મારે હૉટેલની શટલ લેવાની હતી. ત્યાં ટ્રેનમાં મને મારો સૌથી પહેલો જાપાનીઝ અનુભવ થયો. ટ્રેનમાં ઘણી બધી જગ્યાએ નાના ડિસ્પ્લે લગાવેલા હતાં જેનાં પર ટીવીની જેમ વારાફરતી અલગ અલગ જાહેરાતો ચાલતી હતી. જાહેરાતોનાં પોસ્ટર પણ લગાવેલા હતાં. દરેક જાહેરાત સંપૂર્ણપણે જાપાનીઝમાં હતી. એ ટ્રેનનો ડબ્બો જાણે નવી દુનિયામાં મારાં પ્રવેશનો દરવાજો હતો – સ્ટેશન 9-3/4 જેમ.

ઓસાકા સ્ટેશન ઉતારતાં જ ખૂબ બધી લાઇટ્સ અને ઘણાં બધાં લોકો જોવા મળ્યાં. આસપાસ લખેલું બધું જ જાપાનીઝમાં અને લોકોનો અવાજ પણ જાપાનીઝ જ સંભળાય. એટલું વળી સારું હતું કે, ત્યાં વિવિધ એક્ઝિટ અને હોટેલ તરફ ચિંધાડતાં સાઈન-બોર્ડ ઇંગ્લિશમાં હતાં.

મારી એક્ઝિટ તરફની સાઈન ફોલો કરતી હું આગળ વધી. પાંચેક મિનિટ ચાલી, પછી એસ્કેલેટરથી એક માળ ઉપર ચડી, ફરી થોડું ચાલી, એક બ્રિજ ક્રોસ કર્યો, ફરી એસ્કેલેટરથી નીચે ઉતરી, ત્યાં થોડું આગળ ચાલીને બે માળ નીચે ઉતરી, જમણી તરફ વળીને મારી એક્ઝિટ શોધવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ ત્યાંથી બહાર જવાનો રસ્તો તો ક્યાંયે દેખાતો નહોતો અને થોડું ધ્યાનથી જોયું તો ખબર પડી કે, નીચે હજુ એક માળ હતો એટલે જ્યાંથી આવી હતી એ તરફ પાછી ફરીને નીચે જવાનો રસ્તો શોધ્યો. સૌથી નીચેનાં માળ પર પહોંચ્યા પછી મારી એક્ઝિટ તરફનો રસ્તો દેખાડતી સાઈન ફોલો કરવાની શરુ કરી પણ દસેક મિનિટ ચાલ્યા પછી આગળ જે તરફ એરો લગાવેલો હતો એ તરફ ક્યાંયે મને એક્ઝિટ ન દેખાણી, ફક્ત એક દીવાલ આવી જ્યાંથી બહાર નીકળવાનો કોઈ રસ્તો નહોતો. થોડી વાર ત્યાં આસપાસ ચક્કર માર્યાં પછી મારી એક્ઝિટનાં નામવાળો એરો ફરીથી મળ્યો અને એ તરફ હું આગળ વધી. અંતે પાંચેક મિનિટ વધુ ચાલ્યા પછી મારાં નિર્ધારિત એક્ઝિટ ગેટ પર હું બહાર નીકળી અને ત્યાં સામે જ હોટેલનું નામ લખેલી બસ ઊભી હતી.

બસમાં બેસીને મને પહેલો વિચાર એ આવ્યો કે, મેં ઓસાકા સ્ટેશનની સાઈઝ ખૂબ અંડર-એસ્ટિમેટ કરી હતી. મારાં મનમાં હતું કે, બહુ બહુ તો એકઝિટ શોધીને બહાર નીકળતાં દસેક મિનિટ થશે. પણ, મને ઓછામાં ઓછી વીસથી પચીસ મિનિટ લાગી હતી. એટલું સારું હતું કે, સામાનમાં મારી પાસે ફક્ત એક મોટી હૅન્ડબેગ અને એક પર્સ હતાં અને વધુ કઈં નહોતું. પર્સમાં લેપટોપને કારણે એ થોડું ભારે થઇ ગયું હતું પણ બહુ વાંધો નહોતો આવ્યો. હોટેલ પહોંચતા જ મને આરામનો અનુભવ થવા લાગ્યો. લૉબી એકદમ સુંદર હતી અને રિસેપ્શનિસ્ટે થોડાં ભાંગેલા ઈંગ્લિશમાં મારી સાથે થોડી ઘણી વાત કરી.

મેં તેને જણાવ્યું કે, જો એ મને સારા વ્યૂવાળો કોઈ રૂમ આપી શકે તો આપે. તેણે તેની સિસ્ટમમાં જોઈને મને જણાવ્યું કે, સુંદર વ્યુવાળા સ્ટાન્ડર્ડ રૂમ તો બધાં બુક્ડ છે પણ તને લેડીઝ ફ્લોર પર રૂમ આપું તો ચાલશે? મને આશ્ચર્ય થયું. મેં આ લેડીઝ ફ્લોરનો અનુભવ ક્યારેય ક્યાંયે કરેલો નહોતો. આવામાં કદાચ મારી સાથે કોઈ પુરુષ હોત પણ ખરો તોયે હું કદાચ જિજ્ઞાસા સંતોષવા માટે એ રિસેપ્શનિસ્ટને હા પાડત. એ ફ્લોર પરનાં દરેક રૂમ ફક્ત સ્ત્રીઓને જ આપવામાં આવ્યા હતાં. ત્યાં સર્વિસ સ્ટાફ પણ સ્ત્રીઓ જ હતી અને કોઈ પણ પુરુષે જવાની મનાઈ હતી. એ ફ્લોરનાં દરેક રૂમમાં એક મૉઇસ્ચરાઇઝિંગ મશીન હતું જે તમે રાત્રે ચાલુ કરીને ઊંઘી શકો – જેનાં અસ્તિત્વ વિષે પણ મને એ દિવસ પહેલાં કોઈ જાણકારી નહોતી અને બાથરૂમમાં એ હોટેલની બે સ્ટાન્ડર્ડ ટોઇલેટ્રી (બોડી વૉશ, બોડી લોશન, શેમ્પૂ, કંડિશનર) બ્રાન્ડ્સ ઉપરાંત એક ત્રીજી ઑર્ગેનિક બ્રાન્ડ પણ હતી. આ જોઈને મને થયું આ લેડીઝ ફ્લોર તો આપણને ફાવી જાય તેવો છે! અને પછી એ રૂમની મોટામાં મોટી હાઈલાઈટ જોવા મળી. પડદા ખોલતાંની સાથે જ સામે અદભુત સ્કાયલાઇન જોવા મળી. મારો રૂમ ત્રેવીસમાં માળ પર હતો. તેનો રાતનો ફોટો તો મારા ભંગાર ફોન કેમેરા પર સારો નહોતો આવ્યો. પણ પછીનાં દિવસનો આ ફોટો જુઓ

એ સુંદર રૂમમાં ત્રણ રાત તો આરામથી નીકળી જાય તેમ હતી! હું ફ્રેશ થવા માટે બાથરૂમમાં ગઈ તો ત્યાં એ રાતનું છેલ્લું નોટ-સો-સરપ્રાઈઝ સામે હતું. ઑવર-એન્જીનીયર્ડ ટોયલેટ સીટ જેમાં સીટ વોર્મર ફેસિલિટી હતી. મને થોડું હસવું પણ આવ્યું અને સાથે સાથે એક નવી દુનિયામાં હોવાનો અહેસાસ પણ થયો. આ વિસ્મયની લાગણી મેં જાણે છેલ્લાં બે-ત્રણ વર્ષમાં ગુમાવી દીધી હતી અને અચાનક એ મને પાછી મળી હતી.

નાહીને મારી કઈં જ કરવાની કે વિચારવાની હાલત નહોતી. એ રાત્રે મેં હોટેલનાં રેસ્ટ્રોંમાં જ ડિનર કર્યું. તેમની પાસે વેજિટેરિયન ઓપ્શન બહુ ઓછાં હતાં એટલે જે એક સ્ટાર્ટર અને એક મેઈન કૉર્સ વેજ હતાં એ બે મેં મંગાવ્યાં. આટલી નામાંકિત હૉટેલમાં જમવાનું ખરાબ હોવાનાં ચાન્સ તો બહુ ઓછા હોય પણ એ, માઈન્ડ-બ્લોઇંગ પણ નહોતું. જમવાનું પતાવીને મેં એક બે કૉલ કર્યાં અને પછી ઊંઘવા તરફ પ્રયાણ કર્યું.

ઓસાકા – 2

ઓસાકા, જાપાન

રાત્રે જમવા દરમિયાન મારું ધ્યાન એક દરવાજા તરફ ગયું. એ રેસ્ટ્રોંનો મેઈન દરવાજો હતો જે, હોટેલ લૉબી અને મેઈન એન્ટ્રન્સથી થોડો દૂર હતો. જમીને મેં ત્યાંથી બહાર નીકળીને એક આંટો માર્યો અને જાણ્યું કે, ત્યાં એક નાનકડું તળાવ હતું જેમાં માછલીઓ તરતી હતી. કયાંકથી વહેતાં પાણીનો અવાજ આવતો હતો અને ખૂબ ઘેરી હરિયાળી જણાતી હતી. રાત્રે પ્રકાશ ઓછો હોવાને કારણે બગીચા અને તળાવનો વિસ્તાર જાણવો મુશ્કેલ હતો એટલે પછીનાં દિવસે સવારે મેં બહાર આંટો મારવાનું નક્કી કર્યું. એ હોટેલ એક પછી એક નવા નવા સરપ્રાઇઝ ખોલી રહી હતી. ઉપર મારાં રૂમમાં જઈને પલંગ પાસે મને એક મશીન દેખાયું. ઇન્સ્ટ્રક્શન તો બધી જાપાનીઝમાં લખેલી હતી પણ, મેં એક બે સ્વિચ ચાલુ બંધ કરી તો સમજાયું કે, એ હ્યુમિડિફાયર જેવું કઈંક હતું. મારે કોઈક વસ્તુ જોઈતી હતી એ માટે જ્યારે રૂમ સર્વિસની લેડી આવી (મારો ફ્લોર લેડીઝ ઓન્લી હોવાને કારણે ત્યાં આવતાં સફાઈ કામદાર અને રૂમ સર્વિસ માટે મોકલવામાં આવતાં તમામ માણસો સ્ત્રીઓ જ હતી.) ત્યારે મેં તેને પૂછ્યું, એ સાધનનો શું ઉપયોગ છે. તેણે મને ભાંગેલાં તૂટેલાં ઇંગ્લિશમાં સમજાવ્યું કે, એ મોં પાસે રાખીને ઊંઘવાથી મોઢાંની સ્કિન સોફ્ટ થઇ જશે. મને થોડું હસવું આવ્યું તો પણ કુતૂહલવશ મેં તેનો ઉપયોગ કર્યો.

એ રાત્રે થાક અને લાંબી મુસાફરીનાં કારણે મને ઊંઘ તો ખૂબ આવી પણ જેટલૅગનાં કારણે સવારે ઊંઘ વહેલી ઊડી પણ ગઈ. થોડી વાર પથારીમાં આમથી તેમ કરીને મેં ઊંઘવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ કંઈ મેળ ન પડ્યો એટલે સાતેક વાગ્યા આસપાસ હું ઊઠી ગઈ. ઊઠીને પહેલું કામ વેજિટેરિયન રેસ્ટ્રોંઝ શોધવાનું કર્યું. આસપાસનાં ફક્ત થોડાં ઇન્ડિયન રેસ્ટ્રોંઝ સર્ચ રિઝલ્ટમાં આવ્યાં અને બાકી આવી 3-4 જગ્યાઓ જે મારી હોટેલથી સારી એવી દૂર જણાતી હતી. આસપાસ ખાસ કઈં મળતું નહોતું. હવે આનું થિયરૅટિકલ કારણ મને ખબર તો હતું. પણ, પ્રેક્ટિકલી તેની અસર મને ત્યારે સમજાઇ (આને information અને wisdon વચ્ચેનો ફર્ક કહી શકો છો). જાપાનનું મોટાં ભાગનું ઇન્ટરનેટ જાપાનીઝ ભાષામાં જ છે. તમને જાપાનીઝ શબ્દો ખબર ન હોય તો બહુ લિમિટેડ ઇન્ફર્મેશન મળી શકે. એટલું વળી સારું છે કે, ત્યાંનાં ટ્રેન સ્ટેશન અને જોવાલાયક સ્થળો ઇંગ્લિશમાં નોંધાયેલાં છે એટલે એ ગૂગલ મેપ્સ પર અને ટ્રાવેલ બ્લોગ્સ પર શોધવામાં મુશ્કેલી ન થાય. બાકીની તમામ માહિતી – ખાસ જમવા બાબતની માહિતી મેળવવી એ લોઢાનાં ચણા ચાવવા બરાબર છે. જાપાન સી-ફૂડનો ચાહક દેશ છે. સુશીથી માંડીને ત્યાંનાં સ્ટ્રીટફૂડ સહિતની તમામ લોકલ વાનગીઓમાં બધે જ માછલી, ઑકટોપસ, સ્ક્વિડ વગેરેનું ખૂબ જોર. ત્યાં, જ્યાં લોકોને પૂરું ઇંગ્લિશ ન આવડતું હોય, ‘વેજિટેરિયન’ શબ્દ પણ ખબર ન હોય એવામાં વેજિટેરિયન જમવાનું રાખવાવાળા રેસ્ટ્રોં કેટલાં હશે એ તમે પોતે જ વિચારી લો.

ગૂગલ પર મેં જોયું કે, ઓસાકા સ્ટેશન પાસે થોડાં રેસ્ટ્રોંઝ દેખાતાં હતાં એટલે નાહીને એ તરફ જવાનું મેં નક્કી કર્યું. હોટેલથી ચાલતાં જઈએ તો એ સ્ટેશન પહોંચતાં લગભગ પંદર મિનિટ થાય. હૉટેલની શટલ લઈને પાંચ-દસ મિનિટમાં પહોંચી જવાય. પણ આપણને તો એ શહેર અને શહેરનાં લોકો જોવામાં રસ હતો એટલે ચાલીને જવા પર જ પસંદગી ઊતારવામાં આવી. પેલું તળાવ અને બગીચો મારાં મનમાંથી હજુ નીકળ્યાં નહોતાં. એટલે, મેઈન એન્ટ્રેન્સને બદલે મેં પાછળથી જવાનું નક્કી કર્યું. એ દિવસે થોડું ધાબડછાયું વાતાવરણ હતું અને આગલી રાત્રે જ વરસાદ પડ્યો હોય તેમ લાગતું હતું. બગીચામાં બધે જ માટીની સુગંધ આવતી હતી અને તળાવમાં માછલીઓ ખુશ લાગતી હતી. બગીચામાં હરિયાળી ખૂબ હતી પણ ફૂલો નહોતાં. એ સારાં એવા વિસ્તારમાં ફેલાયેલો હતો, વિશાળકાય નહોતો, છતાંયે અલગ તરી આવતો હતો કારણ કે, ત્યાં આસપાસ ફક્ત ઊંચાં ઊંચાં કોન્ક્રીટનાં બિલ્ડિંગ હતાં. મીલો પથરાયેલી નિર્જીવતા વચ્ચે નાનકડાં જીવ જેવું ધબકતું હતું. મારી હોટેલનાં બગીચામાંથી ચાલીને બહાર નીકળતાં તરત જ હું કોઈ ઓફિસનાં બેઝમેન્ટમાં ઘુસી ગઈ હતી. ત્યાં એક બે કાફૅ દેખાયાં પણ એ કઈં ઇન્ટરેસ્ટિંગ નહોતાં લાગતાં એટલે મેં કઈં ખાસ ધ્યાન ન આપ્યું. થોડે આગળ પહોંચીને એક સુંદર મોટું બધું ક્રિસમસ ટ્રી દેખાયું અને ત્યાં એક જૂની ગાડી રાખેલી હતી. ત્યાંથી જમણી બાજુ નજર કરતાં મને નાની નાની જૂની ગલીઓ જેવું કઈં દેખાયું અને તેમાં ખૂબ બધાં રેસ્ટ્રોં અને દુકાનો દેખાતી હતી જે બંધ હતી. એ દુકાનોનો બહારનો ભાગ જાણે વર્ષો જૂની કોઈ દુનિયામાં પહોંચી ગયાં હોય તેવો દેખાતો હતો. દૂકાનોની આસપાસ લોબીમાં પણ જૂનાં જાપાનનો એક સેટ ઊભો કરવામાં આવ્યો હતો. ચારે તરફ રેટ્રો પોસ્ટર લગાવેલા હતાં.

ત્યાં આંટો મારીને મને એ નાની દુકાનોમાં બેસીને કઈંક ખાવા પીવાનું પણ મન થયું પણ, ત્યાં કઈં જ ખુલ્લું નહોતું. બધાં હજુ તો રેસ્ટ્રોં સેટઅપ કરી રહ્યા હતાં. ત્યાંથી બહાર નીકળવાનો રસ્તો શોધતાં હું એક માળ ઉપર આવી. ત્યાં વળી એક અલગ જ દુનિયા હતી. ત્યાં જર્મની થીમ્ડ ક્રિસમસ માર્કેટ લાગેલી હતી. મારી હૉટેલ સહિત તમામ સ્થળોએ ક્રિસ્મસ ડેકોરેશન લાગી ગયાં હતાં. જાપાનમાં જર્મન ક્રિસ્મસ માર્કેટ જોઈને સ્વાભાવિક રીતે જ મને સૌથી પહેલો વિચાર એ જ આવ્યો જે સ્કૂલમાં થોડું ઘણું પણ ઇતિહાસ ભણેલી કોઈ પણ વ્યક્તિને આવે. શું ત્યારની એ રાજકારણી મૈત્રીની આ દેશમાં આટલાં વર્ષો પછી પણ અસર હશે? One can only wonder! ત્યાંથી ચાલીને હું ઓસાકા સ્ટેશન નજીક પહોંચી. ત્યાં ઘણાં બધાં લોકો સાઇકલ પર ફરતાં જોવા મળ્યાં. સાઇકલ પર આગળ ક્યૂટ બાસ્કેટ લગાવેલા હતાં, એ જોઈને મને સ્કૂલ યાદ આવી ગઈ. અમે બાસ્કેટમાં પાણીની બોટલ અને લંચ બૉક્સ લઈને જતાં. ફર્ક ફક્ત એટલો હતો કે, અમારી સાઇકલનાં રંગ તરણેતરનાં મેળા જેવા હતાં અને આ લોકોની સાઇકલ પેસ્ટલ કલરની હતી. અમારી સાઇકલ પર જયાં કેરિયર સ્પ્રિંગ રહેતી – જયાં અમે અમારી સ્કુલ બેગ ભરાવતાં, તેને બદલે અહીં ઘણી બધી સાઇકલોમાં પાછળ બાસ્કેટ લગાવેલા હતાં. એ બાસ્કેટમાં એક નાનું બાળક સમાઈ જતું અને એવી રીતે ઘણાં લોકોને મેં સાઇકલ પર પોતાનાં બાળક સાથે મુસાફરી કરતાં જોયાં. ત્યાં એક પછી એક કાફૅ આવવાં લાગ્યાં પણ ત્યાં બધે સ્ટાન્ડર્ડ અમેરિકન આઇટમ્સ જ દેખાતી હતી અને આપણો જાપાનમાં પહેલો દિવસ હતો એટલે આપણને તો કઈંક જાપાનીઝ ખાવું હતું. થોડું ચાલીને આગળ ગઈ ત્યાં તો દુકાનો ચાલુ થઈ ગઈ અને પછી એક ટનલ. દુકાન આપણાં જેવી જ પણ બધું જાપાનીઝ અક્ષરોમાં લખેલું!

ત્યાં સામે મને એક મૉલનો દરવાજો દેખાયો જેમાં રેસ્ટ્રોં હોવાની શક્યતા હતી એટલે હું ત્યાં પહોંચી. રેસ્ટ્રોંનું લિસ્ટ લાંબુ હતું. પણ, એક પણ ખુલ્લા નહોતાં. નીચે ફક્ત એક બે કાફે ખુલ્લાં હતાં.

ઉપરનાં રેસ્ટ્રોં અગિયાર વાગ્યે ખુલતાં હતાં. ત્યારે સાડા દસ જેવું થયું હતું અને મને કકડીને ભૂખ લાગી હતી. છતાંયે કઈંક યુનીક ખાવાનો મોહ છૂટતો નહોતો. મેં રેસ્ટ્રોંઝવાળો માળ ખુલવાની રાહ જોઈ અને ત્યાં સુધી એક રૅન્ડમ જગ્યાએ હોટ ચૉકલેટ પીધી. અગિયાર વાગ્યે રેસ્ટ્રોં ફ્લોર ખૂલ્યો અને હું ઉપર ગઈ ત્યારે પણ કઈં મળ્યું તો નહીં જ. નીચે એક હિન્દુસ્તાની જગ્યા જેવું કંઇક દેખાયું પણ એ ફક્ત મૃગજળ સાબિત થયું. તેમનાં મેન્યુ માં ખાસ કંઇ વેજીટરિયન હતું નહીં.

એ નહોતું મળવાનું એ મારે પહેલાં જ સમજી જવાની જરૂર હતી. પણ, અમારાં બા કહેતાં એ નિયમ પ્રમાણે ‘વાર્યા ન વળે એ હાર્યા વળે’. અમે પણ હાર્યાં અને અંતે પહેલા જોયેલાં ત્રણ અમેરિકન કાફૅમાંનાં એકમાં જઈને કઈંક ખાવાનું પામ્યાં. એ શહેરનો મેજર મૉલ હતો અને લગભગ આખો ખાલી હતો! અને આવડો મોટો મૉલ અગિયાર વાગ્યા સુધી ખુલે નહીં?! આવું તે કેવું?

થોડું ખાવાનું પેટમાં ગયું પછી બ્રહ્મજ્ઞાન લાધ્યું કે, એવું તે એવું. આ બિલકુલ નવી જગ્યા છે. તેની પોતાની એક રીત છે અને પોતાનાં નિયમો છે અને ટ્રાવેલિંગ આપણને એ જ યાદ અપાવવા માટે બન્યું છે કે, નિયમો બધે સરખાં નથી હોતાં. સવારે સાત વાગ્યે રાજકોટમાં બજરંગનો ઝારો પડે અને દુકાનો દસ પહેલાં ન ખુલે, સવારે છ-સાડા છ વાગ્યેઑસ્ટ્રેલિયામાં કાફેઝ ખુલે અને દુકાનો રાત્રે નવ વાગ્યે બંધ થઇ જાય, સાન ફ્રાન્સિસ્કોનાં મેજર બિઝનેસ ડિસ્ટ્રિક્ટમાં વ્યવસ્થિત બે રેસ્ટ્રોં પણ ન હોય તેવું પણ બને, તો એક દુનિયા આવી પણ હોઈ જ શકે ને, જ્યાં સવારે અગિયાર પહેલાં દુકાનો ન ખુલતી હોય!