અમદાવાદ સ્ટેશન પરથી

ટ્રેનમાંથી પંજાબનું કોઈ નાનું સ્ટેશન

ટ્રેનમાંથી વહેલી સવારે જોયેલી ગુરુદ્વારા

ટ્રેનમાંથી પંજાબનાં કોઈ ખેતરનું વહેલી સવારનું દ્રશ્ય

ડલ્હૌઝી હોટેલ-રૂમની બારીમાંથી

ખજ્જીયાર

ડલ્હૌઝીથી ચમ્બા જતાં

પઠાનકોટ સ્ટેશનની બહાર અમારો ડ્રાઈવર રૂમી અમારી રાહ જોતો ઊભો હતો. રૂમીનું આખું નામ રમણદીપ હતું એ મેં તેનો નેઈમ-બેજ જોઇને જાણ્યું હતું. ટિપિકલ પંજાબી બાંધાનો એ ઊંચો અને ગોળમટોળ હતો. લંબગોળ મોં અને એક કાનમાં હીરાની બુટ્ટી. થોડી વાર શરૂઆતમાં તેની સાથે વાત કર્યા પછી એ અમને વ્યવસ્થિત લાગ્યો. એ ઘણો વાતોડિયો હતો એટલે રસ્તામાં તેની પાસેથી અમને એ વિસ્તાર વિશે, ત્યાંનાં લોકોની રહેણીકરણી વિશે વગેરે ઘણું જાણવા મળ્યું. આમ, ડ્રાઈવર કેવો હશે તે વિશેની અમારી મૂંઝવણ દૂર થઇ.

પઠાનકોટથી અમારો પહેલો મુકામ ડેલ્હૌઝી હતો. પઠાનકોટથી નીકળતાં સુધીમાં લગભગ મોડી બપોર થઇ ગઈ હતી એટલે ડેલ્હૌઝી સુધી ઊંચાઈ પર ચડતાં અમને રસ્તામાં જ પર્વતોની પાછળ સૂર્ય આથમતો અને સાંજ ઢળતી જોવા મળી હતી. રાત પડતાં અમે અમારી હોટેલ સુધી પહોંચ્યા અને નાહીને તૈયાર થતાં સુધીમાં જમવાનો સમય થઇ ગયો હતો. જમીને ઉપર અમારાં રૂમમાં પહોંચ્યા ત્યાં સુધીમાં ક્યાંકથી ભયંકર ઊંચા સાદે ફિલ્મી ગીતો સંભળાવા લાગ્યા હતાં. પહેલાં તો અવાજની દિશા પરથી મને લાગ્યું કે, હોટેલનાં બીજા ભાગમાં જ્યાં બાંધકામ ચાલુ છે ત્યાં કામદારો કદાચ ગીતો વગાડતા હશે અને થોડી વારમાં બંધ કરી દેશે. પણ આ તો ૧૦ વાગ્યા તોયે બંધ ન થયું. અંતે મેં રિસેપ્શનમાં ફોન કર્યો પછી ખબર પડી કે, બાજુની હોટેલમાં અગાશી પર પાર્ટી ચાલે છે અને ૧૧:૩૦ આસપાસ બંધ કરી દેશે. સાંભળ્યું હતું કે, લોકો પર્વતોમાં શાંતિ મેળવવા જતાં હોય છે કદાચ?! એની વે. આ ગોકીરો સાંભળ્યા પછી તો મને બહુ આનંદ થયો કે, અમારી હોટેલમાં બહુ લોકો નહોતાં એ સમયે.

પછીનાં દિવસે સવારે મારે ત્યાંની અગાશીનો નજારો માણવો હતો અને મારે ત્યાં પૂરતો સમય જોઈતો હતો એટલે જરૂર કરતાં વહેલાં ઊઠવાનું નક્કી કર્યું હતું. સવારે મારાં રૂમની બારીનાં પડદા ખોલતાં જ હું આભી બની ગઈ. વસંત હજુ શરુ જ થઇ હતી અને પર્વતો પરનો બરફ પૂરો પીગળ્યો નહોતો. અમુક બરફીલા પહાડો પરથી સૂર્ય ઊગતો હું જોઈ શકી. મારાં અને પેરેન્ટ્સનાં રૂમની બારીઓમાંથી જોવા મળતો નજારો અભૂતપૂર્વ હતો! પર્વતો જ પર્વતો – કથ્થાઈ, સફેદ અને ઉપર છૂટા છવાયા વાદળોવાળું ખુલ્લું આકાશ. પછી તો હું ફટાફટ તૈયાર થઈને ‘લાવા’ લઈને અગાશી પર ગઈ. પર્વતોમાં બેસીને જો કોઈ સાહિત્ય-પ્રકાર વાંચવાની સૌથી વધુ મજા હોય તો એ છે કવિતા. થોડી વાર પછી પેટ-પૂજા કરીને અમે રૂમીએ આપેલાં સમયે બહાર આવ્યા અને ખજ્જીયાર તરફ પ્રયાણ કર્યું.

ખજ્જીયારનાં જે ભાગો અમે જોયાં તેમાં મને બહુ રસ ન પડ્યો. થોડાં વધુ પડતાં જ કમર્શીયલ લાગ્યા. બાકીનાં તે દિવસનાં ખજ્જીયાર-ડેલ્હૌઝીનાં ટૂરિસ્ટ-અટ્રેકશનમાં પણ મને બહુ રસ નહોતો. એક વખત જોવા જેવાં પણ બાકી તેનો કોઈ જ મતલબ નહોતો મારાં માટે. જે ખરેખર જોવાની મજા આવી એ તો જે મને રસ્તે જતાં જોવા મળ્યું તે જ છે. એ પહાડી રસ્તાઓ પરથી ક્યારેક ઉપર ક્યારેક નીચે તો ક્યારેક બરાબર સામે જોતાં ઘણું કંઇક નાનું મોટું મને એકસાઈટ કરતું રહ્યું. જેમ કે, ભેખડોની વચ્ચે નાના વહેળા પર ઊભેલું એક નાનું સ્મશાન, નાની નાની વસ્તીઓનાં રંગબેરંગી ઘરોનાં બાંધકામ, રસ્તે જોવા મળેલાં લોકો, તેમનાં વ્યવસાય, હાડમારીઓની રૂમીએ કરેલી વાતો વગેરે.

એ સાંજે ડેલ્હૌઝી પાછાં ફર્યા પછી મમ્મી સાથે પપ્પા માર્કેટમાં ગયાં અને હું હોટેલ પાછી ફરી. રાત્રે જમીને અમે અમારી હોટેલ પાસે જે એક નાની ચબૂતરા જેવી જગ્યા જોઈ હતી ત્યાં જવાનું નક્કી કર્યું. ત્યાં ટાંચણી પડે તોય અવાજ આવે તેવી શાંતિ હતી. રસ્તા લગભગ નિર્જન થઇ ગયાં હતાં. થોડી જ વાર ત્યાં ઊભા રહ્યા તેટલામાં અમે ચિક્કાર નશામાં ધુત એક વિચિત્ર માણસને ત્યાંથી બે વખત પસાર થતો જોયો અને અમે તેને સાઇન ગણીને તરત જ હોટેલ પાછાં ફરવાનું નક્કી કર્યું. બીજા દિવસે સવારે વહેલાં તૈયાર થઈને હું અને મમ્મી ગામમાં થોડું ચાલવા નીકળ્યાં. રસ્તામાંથી સામે પહાડોનાં ગોખલામાં દેખાતી સ્કૂલનો નજારો ખૂબ સુંદર હતો. આવી જગ્યાએ રહેવા મળે એ ખરેખર નસીબની વાત છે. એ જોઇને બોર્ડિંગમાં રહેતાં બાળકો અને પોતાનાં બાળકોને શહેરોથી દૂર આવી બોર્ડિંગ સ્કૂલમાં ભણાવવાનો આગ્રહ રાખતાં વાલીઓ તરફનાં મારાં અભિપ્રાયમાં ફર્ક પડ્યો. કદાચ મારે નિર્ણય લેવાનો હોય તો હું ઓછાંમાં ઓછું શરૂઆતનાં થોડાં વર્ષો તો બાળક આવી જગ્યાએ રહે અને તેની ડિસીપ્લીન (આસ-પાસ આર્મી બેઝ હોવાને કારણે), સુંદરતા અને સરળતા અનુભવે તેવું ઇચ્છું. ત્યાંથી આગળ ત્રણેક વળાંક સુધી મમ્મી અને હું ચાલતા રહ્યાં અને પછી પાછાં ફર્યાં. એ દિવસે નાસ્તો કરી અમે ચમ્બા તરફ ગયાં

ચમ્બાની નાની એવી માર્કેટમાં મમ્મીને બહુ રસ પડ્યો. જ્યારે, હું બહાર શેરીમાં લોકોની ચહલપહલ અને સુંદર ચીજોનાં ફોટા લેતી રહી. પપ્પા રૂમી સાથે ક્યાંક ચા પીવા ગયાં. ચમ્બામાં નીચે દુકાનો અને ઊંચાઈ પર નાના મકાનો જોઇને પપ્પા મને કહે, “પ્રિમા આ જોઈ લે. નીચે પાનકી દૂકાન, ઉપર ગોરીકા મકાન” અને અમે ત્રણે હસી પડ્યાં. પછી તો મમ્મીને કંઇક ખરીદવું હતું એટલે એ અને પપ્પા કોઈ દુકાનમાં રહ્યાં અને હું નજીકમાં બીજી દૂકાનો જોવા લાગી. રસ્તામાં મને એક જૂની હાથશાળ દેખાઈ અને તે નજીકથી જોવામાં રસ પડ્યો એટલે હું અંદર ગઈ. એ કારીગરે મને રસપૂર્વક બધું સમજાવ્યું અને પછી તો ઊંધે-સીધે પાટે દોડતી અમારી ગાડી હિમાચલપ્રદેશનાં લોકલ પોલિટિક્સ પર પહોંચી. ત્યાંનું રાજકારણ પ્રખર હિન્દુત્ત્વવાદી છે એટલે તેમને નરેન્દ્ર મોદી ખૂબ ગમે છે તેવું તેણે મને જણાવ્યું. હિમાચલપ્રદેશ રાજ્યનાં સરકારી બેનરો પર હંમેશા દેવ-ભૂમિ લખેલું કેમ જોવા મળે છે તેનો થોડો અંદાજ મને આ ભાઈની વાત પરથી આવ્યો. આ વાત થતી હતી તેવામાં પપ્પા અને મમ્મી પાછળ આવીને ઊભા હતાં તેનું મને ધ્યાન પણ નહોતું. તેઓ પણ શાંતિથી સાંભળતા હતાં એ ભાઈ જે કહેતાં હતાં એ. પછી તો અમે ચંબાથી આગળ એક ડેમ બંધાઈ રહ્યો હતો તે તરફ રવાના થવા લાગ્યા. આખો દિવસ ફરી સાંજે પાછાં ફરીને પછીનાં દિવસ માટે ચેક-આઉટ કરવાની તૈયારી કરી. એ દિવસે સવારે વહેલું અમારે ધરમશાલા તરફ પ્રયાણ કરવાનું હતું.

પછીનાં દિવસે બપોરે અમે ધરમશાલા પહોંચ્યા અને ત્યાંની પ્રખ્યાત માર્કેટ સ્ટ્રીટમાંથી પસાર થઈને દલાઈ-લામાનાં આશ્રમ પહોંચ્યા. ધરમશાલાનું રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક રીતે પોતાનું એક કેરેક્ટર છે. તેનાં વિશે વધુ પછીનાં અંકે …