ન્યુ ઓર્લીન્સ – છેલ્લું પ્રકરણ

અમેરિકા, ન્યુ ઓર્લીન્સ

ઇન્ટરનૅશનલ હાઉઝ હોટેલથી નીકળીને સૅમે અને મેં ઓછામાં ઓછી કલાક સુધી બૅન્કઝીની જ વાતો કર્યા કરી. ત્યાર પછી અમારે ન્યુ ઓર્લીન્સનાં પ્રખ્યાત કબ્રસ્તાનોની ટૂઅર કરવી હતી. પણ, તેનાં માટે મોડું થઇ ગયું હતું. એ હોટેલ શહેરનાં બાર, રેસ્ટ્રોં અને આર્ટ ગૅલેરીઝવાળાં વિસ્તારથી ખૂબ નજીક હતી એટલે ત્યાંથી ફરી અમે ચાલીને આગળ જવા લાગ્યા અને પગપાળા ફ્રેન્ચ ક્વૉર્ટર્સ એક્સપ્લોર કરવા લાગ્યા. અમે લૅન્ડ થયા ત્યારે તો અમે મોડી રાત્રે ફ્રેન્ચ કવૉર્ટર્સ ફર્યા હતા એટલે ખાસ કૈં જોઈ નહોતા શક્યા અને આર્ટ માર્કેટ સિવાયની મોટા ભાગની ગૅલેરીઝ તો બંધ થઇ ચુકી હતી. પણ, ઈચ્છા હતી કે, દિવસનાં સમયે ત્યાં ફરવું અને એ સાંજ ન્યુ ઓર્લીન્સમાં અમારી છેલ્લી સાંજ હતી એટલે ફ્રેન્ચ કવૉર્ટર્સમાં રખડવા માટેનો એ છેલ્લો મોકો હતો.

તેની નાની નાની શેરીઓ એક પછી એક અમે ઓળંગતા ગયા અને શહેરનાં એ સૌથી હેપનિંગ ભાગમાં સંગીત, આર્ટ અને આર્કિટેક્ચર એક્સપ્લોર કરતા ગયા. શહેરનાં બરાબર મધ્યમાં અમુક શેરીઓ સાંજ પડતા જ તમામ વાહનો માટે બંધ થઇ જાય છે અને લોકો રસ્તા પર જ પાર્ટી કરતા જોવા મળે છે.

આગળ ઉલ્લેખ કર્યો તેમ આ શહેર અમૅરિકાનાં બહુ ઓછાં શહેરોમાંનું એક છે જ્યાં જાહેર સ્થળો પર પણ શરાબ પીવાની અનુમતિ છે. હૅન્ડ ગ્રેનેડ જેવાં દેખાતાં એક મોટાં ફ્લાસ્કમાં ત્યાં કૉકટેઈલ્સ મળતાં હતાં જે અમારી આસપાસ ઘણાં લોકો પી રહ્યા હતા. એ જોઈને સૅમને પણ એક ગ્રેનેડ કૉકટેઇલ પીવાનું મન થયું. અમે એક નાનકડી કૉકટેઈલ્સની દુકાન જોઈ, જ્યાંથી રીતસર સ્ટ્રીટ-ફૂડની જેમ લોકો કૉકટેઇલ્સ ખરીદી શકતા હતા! સૅમે ત્યાંથી એક ગ્રેનેડ કૉકટેઇલ ખરીદ્યું અને મને આશ્ચર્ય એ વાતનું છે કે, તેણે એ પૂરું પણ કર્યું! અને એ કૉમેન્ટ તેની ક્વોન્ટિટી વિષે નહીં, સ્વાદ વિષે છે. ;)

રસ્તામાં અમને નાના બાળકોથી માંડીને દરેક ઉંમરનાં સ્ટ્રીટ મ્યુઝિશિયન જોવા મળ્યા! ઘણી બધી શેરીઓનાં ખૂણે ખાંચરે અમને કોઈને કોઈ મ્યુઝિક વગાડતું દેખાઈ જતું. તેમનાં વીડિયોઝ હું લઈ શકી હોત. પણ, એ સમયે ફોનનાં કૅમેરામાંથી એ બધું જોવા-સાંભળવા કરતા મને એ ઘડીમાં ત્યાં હાજર રહીને તેમનું સંગીત માણવાનું વધુ યોગ્ય લાગ્યું એટલે વીડિયોઝને મારી ગોળી અને યાદ માટે અને આ બ્લૉગ પર શેર કરવા માટે તેમનાં થોડાં સ્ટિલ ફોટોગ્રાફ્સ લઈને સંતોષ માન્યો.

કોઈ ખાસ એજન્ડા તો હતો નહીં એટલે ઈચ્છા પડે તે દિશામાં ફરતા રહ્યા. આટલું કરતા ભૂખ લાગી એટલે એક નાનકડાં ક્યૂટ કૅફેમાં જઈને અમે ન્યુ ઓર્લીન્સની પ્રખ્યાત બેકરી આઇટમ – ‘બૅન્યે’ (Beignet) ની મજા માણી અને લાઇવ મ્યુઝિક તો ત્યાં પણ ચાલુ જ હતું. ત્યારે થયું કે, ‘મિડનાઇટ ઈન પૅરિસ’ની જેમ ‘મિડનાઇટ ઇન ન્યુ ઓર્લીન્સ’ પણ બનવું જોઈએ, આ શહેર તેટલું ચાર્મિંગ છે!

એ સિવાય અમે એક-બે નાની આર્ટ ગૅલેરીઝમાં પણ લટાર મારી. અમારાં એરબીએનબીમાં સુંદર લખાણવાળું એક પેપર પડ્યું હતું. એ જ અમને ત્યાંની એક આર્ટ ગૅલેરીમાં પણ જોવા મળ્યું ત્યારે ફેવરિટ સ્કુલ ટીચર અચાનક મેળામાં દેખાઈ જાય તેવું કુતુહલ અમને થયું હતું અને અંદર જઈને ખબર પડી કે, આ નોટ જેણે લખેલી છે તે ક્રિસ રૉબર્ટ્સ – એન્ટીઓની જ એ આર્ટ ગૅલેરી હતી, જ્યાં અમે ઊભા હતા!

એ સિવાય આસપાસની સુંદરતાનો પણ પાર નહોતો.

એ રાત્રે ડિનર માટે અમને એક મસ્ત આફ્રિકન રેસ્ટ્રોં મળ્યું હતું. ન્યુ ઓર્લીન્સમાં બ્લૅક લોકોની વસ્તી વધારે હોવાનાં કારણે તેમની સંસ્કૃતિ ફક્ત ફ્રેન્ચ કે સ્પૅનિશ કોલોનીથી પ્રભાવિત નથી પણ, આફ્રિકન સંસ્કૃતિનાં અમુક તત્ત્વો પણ તેમાં ભળી ગયાં છે. એટલે આફ્રિકન ફૂડ ટ્રાય કરવા માટે હું તત્પર હતી!

ગામ્બિયા અને કેમરુનની અમુક ટ્રેડિશનલ રેસિપીઝ અમને આ રેસ્ટ્રોંમાં માણવા મળી. તેમનું ડેકોર પણ મસ્ત રંગબેરંગી હતું!

ડિનર પછી જાણે આખા દિવસની રખડપટ્ટીનો થાક અમને અચાનક એકસાથે લાગી ગયો. જો કે, અમે નસીબદાર હતા કે, અમારું એરબીએનબી ત્યાંથી પાંચેક મિનિટની દૂરી પર જ હતું.

પછીનાં દિવસે મોડી બપોરે અમારી ફ્લાઇટ હતી અને મારે અને સૅમને બંનેને એ દિવસે કામ ચાલુ હતું. રાત્રે બધો સામાન પૅક કરીને સવારે નાહીને તરત ચેક-આઉટ કરવાનું રહે તેવો અમારો પ્લાન હતો. કામ કરવા માટે અમારે વાઇ-ફાઇવાળું કોઈ કૅફે શોધવાનું હતું. મારે કશેક આસપાસ જ રહેવું હતું જેથી આવવા-જવામાં સમય ઓછો વેડફાય. પણ, સૅમનો પ્લાન કૈંક બીજો હતો. તેણે તો ઊબર ઓર્ડર કરી! પહેલા તો મને થયું આ કેમ આવા કામ કરે છે?! પણ, કૅફે પહોંચ્યા ત્યારે સમજાયું કે, તેનો ગ્રાન્ડ પ્લાન એ હતો કે, આગલા દિવસે આર્ટ-વૉક દરમિયાન મારાં ધ્યાનમાં એક આઉટડોર સીટિંગવાળું એક કૅફે આવ્યું હતું જેની દીવાલો પર મ્યુરલ્સ જ મ્યુરલ્સ બનેલા હતાં! પણ, તે અમારી ટૂઅરનાં એજન્ડામાં એ નહોતું એટલે અમે ત્યાં રોકાઈ નહોતા શક્યા. સૅમ અને હું ફરી ત્યાં આવી પહોંચ્યા હતા! ત્યાં બેસીને કામ કરવાનાં વિચારે જ મને ખુશ કરી દીધી.

પણ, ખુશી લાંબી ટકી નહીં. આઉટડોર કૅફે હોવાનો એક મતલબ એ પણ થાય કે, ત્યાં સિગરેટ સ્મોક કરી શકાય! અમે બેઠા તેની દસેક મિનિટમાં જ એક ભાઈ ત્યાં આવીને ફૂંકવા લાગ્યા અને અમારે ઊઠી જવું પડ્યું. પછી થોડી વાર અમે એ કૅફેમાં અંદર બેઠા.

અંદરની જગ્યા થોડી નાની હતી એટલે અમે થોડી વારમાં જ કંટાળી ગયા અને ફ્રેન્ચ કવૉર્ટર્સ પાછા ફર્યા. સામે જ બરાબર સેઇન્ટ લુઈસ કથીડ્રલ હતું, જે અમારે પરેડવાળાં દિવસે અંદરથી જોવાનું બાકી રહી ગયું હતું. લંચ ટાઇમ લગભગ થઇ જ ગયો હતો અને અમે થોડી વાર રખડી શકીએ તેમ હતા એટલે અમે કથીડ્રલમાં અંદર ગયા. હજુ અમે જોતા જ હતા કે, ત્યાં એક પાદરી આવીને અમારી સાથે વાતો કરવા લાગ્યો અને તેમનું ચર્ચ કેટલું સારું છે એ વિષે અમને કહેવા લાગ્યો. અમે પૂછ્યું, હરિકેન કૅટરીના વખતે પણ ચર્ચે લોકોની મદદ કરી હતી કે? પછી તેણે ગોળ ગોળ જવાબ આપ્યા અને સમજી ગયો કે, અહીં બહુ લપ કરવા જેવી નથી. ધાર્મિક સ્થળોમાં અમારો રસ તેમનાં આર્કિટેક્ચર પૂરતો સીમિત છે અને તે દૃષ્ટિએ આ ચર્ચ ખરેખર સુંદર હતું.

ત્યાર પછી સૅમને ફરી ગમ્બો ખાવાની ઈચ્છા થઇ એટલે અમે એક રેસ્ટ્રોં શોધ્યું જે વેજિટેરિયન ગમ્બો વેંચતું હતું. જો કે, એ ગમ્બોનો સ્વાદ અને ત્યાર પછીનું બધું જ મારી મેમરીમાં એકદમ ધૂંધળું છે. અમારો ગમ્બો હજુ આવ્યો પણ નહોતો કે, કામ ઉપરથી મને એક ઇમર્જન્સી મૅસેજ આવ્યો. એ કટોકટીનો ઉકેલ લાવવામાં મારી બાકીની બે-ત્રણ કલાક નીકળી ગઈ અને સૅમે રખડવાનું ચાલુ રાખ્યું. મોડી બપોરે અમારાં એરબીએનબીની લૉબીમાંથી અમે અમારો સામાન ઉઠાવ્યો અને ઍરપોર્ટ માટે રવાના થયા.


જે નોકરીનાં ચક્કરમાં મેં ન્યુ ઓર્લીન્સમાં રખડવાનાં અમુક કલાકો ગુમાવ્યાં હતાં, તે નોકરી તો ત્યાર પછી બે મહિના માંડ રહી જયારે, કદાચ રખડવાની મજા જીવનભર રહી હોત. પણ, પછી એમ થાય છે કે, કામચોરી કર્યા જેવી લાગણી પણ ન જ ગમી હોત એટલે સારું થયું કે, કરી લીધું. ખેર, કર્મ કરવું, ફળની ઈચ્છા ન કરવી વગેરે વગેરે …

ન્યુ ઓર્લીન્સ – બે વધુ બૅન્કઝી મ્યુરલ્સ!

અમેરિકા, ન્યુ ઓર્લીન્સ

ન્યુ ઓર્લીન્સમાં આ દિવસ અમારો છેલ્લો આખો દિવસ હતો. એ સવારે છ પાર્થની ફલાઇટ ટેક ઑફ કરવાની હતી પણ, ઘેરાં વાદળ અને વરસાદનાં કારણે મોડી પડી હતી અને તેનો નવો સમય બદલાઈને આઠ વાગ્યાનો થયો હતો. સૅમ પાર્થને એરપોર્ટ ડ્રૉપ કરીને થોડો સમય ઊંઘ્યો પણ, ભાઈની ફલાઇટ ડીલે થયેલી ફ્લાઇટનું શું થયું એ જાણવા માટે તે વચ્ચે વચ્ચે ઊઠતો રહ્યો હતો. સવારે આઠ વાગ્યે મારી આંખ ખુલી ત્યારે એ જાગતો હતો અને થોડો ચિંતિત પણ લાગતો હતો. પાર્થની ફલાઇટ બે વખત મોડી થયાની વાત તેણે મને કરી. આઠ વાગ્યે પણ તેની ફલાઇટ ઉડી નહોતી અને ક્યારે એ ન્યુ ઓર્લીન્સથી ન્યુ યૉર્ક પહોંચશે તેની કોઈને ખબર નહોતી. ન્યુ યૉર્કથી મુંબઈની તેની કનેક્ટિંગ ફલાઇટ 3 કલાકમાં નીકળતી હતી. તેમાંથી બે કલાક તો વહી ચૂકી હતી અને પછીની એક કલાકમાં પણ કોઈ પણ ફલાઇટનાં ન્યુ ઓર્લીન્સથી નીકળવાનાં કોઈ જ અણસાર લાગતા નહોતા. મુંબઈ લૅન્ડ થઈને ત્યાં તેને ઘણાં બધાં કામ પણ હતાં અને બધું જ ડખે ચડી ગયું હતું. લગભગ દસેક વાગ્યા સુધી સૅમ તેની સાથે વાત કરતો જાગતો રહ્યો અને મેં થોડી વધુ ઊંઘ ખેંચવાનો પ્રયત્ન કર્યો. સાડા દસ આસપાસ આકાશ સ્વચ્છ થઇ ગયું હતું અને ફલાઇટ્સ ઉડવા લાગી હતી. પાર્થની નવી ફ્લાઇટ બપોરે એક વાગ્યે ઉડવાની હતી. ત્રણ કલાકમાં હવામાનમાં અચાનક ફેરફાર થાય તેવું તો અમને લાગતું નહોતું એટલે બધાને પેલી એક વાગ્યાની ફલાઇટ ઉડશે તેવી ખાતરી હતી. તેની બાકી કનેક્ટિંગ ફલાઇટ પણ તેની ઑફિસનાં ટ્રાવેલ એજન્ટ્સે ગોઠવી આપી હતી.

બધું ઠેકાણે પડ્યા પછી સૅમને ઊંઘી જવું હતું. પણ, તેણે કાર પાર્કિંગનાં કૈંક લોચા કર્યા હતા અને કૈંક અમુક જ કલાકોની છૂટવાળી જગ્યામાં પાર્કિંગ કર્યું હતું એટલે તેને એક વાગ્યે ઊઠી જવું પડ્યું. કાર પાછી રેન્ટલ ઑફિસે પાછી પણ પહોંચાડવાની હતી એટલે, એક વાગ્યે ઊઠીને અમે તૈયાર થઈને જ બહાર નીકળ્યા. સૌથી પહેલા તો પેટ્રોલ સ્ટેશન શોધવાની બબાલ થઈ. ગૂગલ મૅપ્સ પર એક લોકેશન માર્ક કરેલું હતું પણ, ત્યાં કશું જ નહોતું. એટલે ત્યાંથી નજીકનું બીજું કોઈ સ્ટેશન અમે શોધ્યું જે કૅશ-ઓન્લી હતું અને એકદમ વિચિત્ર નાની દુકાન જેવું લાગતું હતું. પેટ્રોલ ભરાવીને સૅમે કાર રેન્ટલ ઑફિસનું લોકેશન મને કહ્યું. તેમાં પણ ફરી ગૂગલ મૅપ્સનાં લોચા થયા. મૅપ્સ અમને એવી જગ્યાએ વળવાનું કહી રહ્યો હતો જ્યાં કોઈ રસ્તો જ નહોતો. અંતે એકાદ બે ચક્કર મારીને અમે કાર રેન્ટલ ઑફિસ પહોંચ્યા. ત્યાં જઈને જોયું તો સમજાયું કે, ત્યાં તેમનું પોતાનું પેટ્રોલ પમ્પ છે!!! સાન ફ્રાન્સિસ્કો કે સિઍટલ કે ન્યુ યોર્ક નહોતું આ કે, ખોબલા જેવડી કાર રેન્ટલ ઑફિસ ને ખોબલા જેવડું પાર્કિંગ હોય. અહીં તો ભાઈ રેન્ટલ ઑફિસ પોતાનો એક નાનો પેટ્રોલ પમ્પ રાખી શકે તેટલી જગ્યા હતી તેમની પાસે, એ પણ શહેરનાં મધ્યમાં!

બધી ફોર્માલિટી પતાવીને જીવનનાં એ જ સળગતા પ્રશ્ન પર અમે ફરી આવી પહોંચ્યા. શું ખાશું અને પછી શું કરશું? મારી પાસે જવાબ તૈયાર હતો. આગલી રાત્રે અમે એક વેગન રેસ્ટ્રોં શોધ્યું હતું જ્યાં અમે જઈ નહોતા શક્યા, ત્યાં જઈને જમવું અને પછી આગલાં દિવસે ટાયલરે બૅન્કઝીનાં મ્યુરલ્સનાં બીજાં બે લોકેશન આપ્યાં હતાં ત્યાં જવાનું. ત્યાર પછી કેવો અને કેટલો સમય છે તેનાં આધારે આગળનો પ્લાન બનાવવાનો. સૅમને પ્લાન ગમ્યો એટલે કાર રેન્ટલ ઑફિસથી જ અમે ‘સીડ’ નામનાં એક કૅફેની વાટ પકડી.

એ કૅફેમાં અંદર જઈને સમજાયું કે, તેનું રેટિંગ આટલું હાઈ કેમ હતું!

સીડનું ડેકોર તો અફલાતૂન હતું જ, જમવાનું પણ એટલું જ સારું હતું. સર્વિસ થોડી ધીમી હતી પણ, ભીડ ઓછી હતી એટલે શેફ પોતે અમારી બધી જ ડિશિઝ લઈને બહાર આવતો હતો. અમે ત્યાં ન્યુ ઓર્લીન્સની બે ક્રેઓલ સ્પેશ્યલ્ટી – ગમ્બો અને પૉબોય મંગાવ્યાં હતાં. ત્યાં મંગાવવાનું એક કારણ એ પણ હતું કે, આ બંને વાનગીઓ સી-ફૂડની વાનગીઓ છે અને ન્યુ ઓર્લીન્સમાં તેનું વેજિટેરિયન વર્ઝન મળવું અમને થોડું મુશ્કેલ લાગ્યું એટલે દેખાયું તેવું તરત અમે મંગાવી જ લીધું! ગમ્બો મસ્ત હતું, પોબોય ઠીક ઠીક હતું. પોબોય સેન્ડવિચ જેવું હતું પણ, તેમની બ્રેડ થોડી ચવળ હતી એટલે તેમાં બહુ મજા ન આવી. આ વેગનનાં ચક્કરમાં અમને યાદ ન રહ્યું કે, લાટે કે કૅપ્યુચીનોમાં એ લોકો દૂધ નહીં નાંખે! એ દિવસે સૅમને લાટે પીવાનું બહુ મન હતું એટલે તેણે હરખ-હરખમાં મંગાવી તો ખરી પણ, ત્યાં સામો સવાલ આવ્યો – કૉફીમાં સોય મિલ્ક, આલ્મન્ડ મિલ્ક કે ઓટ મિલ્ક? આ સવાલ પર સૅમનું મોં જોવા જેવું થઈ ગયું હતું. સર્વરે કહ્યું કે, દૂધની નજીકમાં નજીક આલ્મન્ડ મિલ્ક આવશે એટલે તેણે તેનો ઓર્ડર આપ્યો. અધૂરામાં પૂરું સર્વિંગમાં પણ ગોટાળો થયો હતો. એ લોકો અમારો કૉફનો ઓર્ડર ભૂલી ગયા હતા એટલે એ આવી પણ જમવાનું પતી ગયા પછી. આવી એટલે પીવાઈ ગઈ, બાકી બહુ મજા ન આવી. જો કે, પોતાની ગડબડ બદલ એ લોકોએ બિલમાંથી કૉફી હટાવી દીધી હતી.

બાય ધ વે, મારી પાસે ફૂડ ફોટોઝ તો લગભગ ક્યારેય હોતાં જ નથી કારણ કે, હું ટ્રાવેલિંગ વખતે ગમે તે રેસ્ટ્રોંમાં જાઉં, ખૂબ ભૂખી તરસી જ જતી હોઉં છું એટલે જમવાનું આવે ત્યારે તરત તેનાં પર તૂટી પાડવાનું જ મન થતું હોય છે અને ફોટો લેવાનો વિચાર પણ આવતો નથી હોતો. એટલે વખાણ કરું ત્યારે નછૂટકે,મારા પર ભરોસો રાખીને તમારે માની જ લેવું પડશે કે, ખાવા/પીવાનું ખૂબ સરસ હતું.

બૅન્કઝીનું બીજું ઈન્સ્ટોલેશન સીડ રેસ્ટ્રોંથી ચાલતા દસેક મિનિટની દૂરી પર જ હતું અને અમે સીડથી સીધા ત્યાં જ જવાનાં હતા. પણ, સીડની બરાબર સામે સૅમને એક ઑર્ગેનિક જ્યૂસ અને સ્મૂધીની દુકાન દેખાઈ, જેનું નામ હતું ‘ધ ગ્રીન ફૉર્ક’.

તે બહારથી બહુ ક્યૂટ દેખાતી હતી એટલે અમે ત્યાં પણ એક સ્ટૉપ કર્યું. એ દુકાન પણ દેખાવમાં જેટલી સુંદર હતી તેટલાં જ સરસ ત્યાંનાં જ્યૂસ અને સ્મૂધી પણ હતાં! જો કે, બહુ સાંકડી જગ્યામાં હતી એટલે ત્યાંથી બહાર નીકળીને અમારાં નેક્સ્ટ બૅન્કઝી ઈન્સ્ટોલેશન તરફ ચાલતા અમે સ્મૂધી પીતા રહ્યા. વરસાદનાં છાંટા શરુ થઈ ગયા હતા અને મને પલળવાની થોડી બીક લાગી પણ, નસીબજોગે વરસાદ ન આવ્યો.

જેની શોધમાં નીકળ્યા હતા તે બૅન્કઝી ઇન્સ્ટોલેશન અમને એક અવાવરુ, નાની શેરીમાં એક દુકાનની દીવાલ પર મળ્યું. ત્યાં અમારા સિવાય બીજું કોઈ એ જોવા આવેલું નહોતું. આ ઇન્સ્ટોલેશનમાં દર્શાવાયેલો માણસ ગ્રાફિટી/મ્યુરલ પર પેઇન્ટ કરીને તેને હટાવી રહ્યો છે. આ મ્યુરલ અને ગ્રફીટી હટાવવાનું કામ ખરેખર બહુ થતું હોય છે કારણ કે, અન્ય લોકોની માલિકીની કે, સરકારી માલિકીની દીવાલો પર સ્ટ્રીટ આર્ટ બનાવવું દુનિયાનાં મોટા ભાગનાં દેશોમાં ગેરકાનૂની છે. સાત સારું હોય તોયે આવી દીવાલો પર થયેલું કામ લોકલ ગવર્મેન્ટ હાલતા ને ચાલતા હટાવડાવી દેતી હોય છે. બૅન્કઝીનું મ્યુરલ આ વાસ્તવિકતા પર તેની સૅટાયરિકલ(કટાક્ષપૂર્ણ) કૉમેન્ટેરી છે.

આગળ જણાવ્યું તેમ, શેરી નાનકડી અને અવાવરુ હતી એટલે સૅમને થોડો ડર લાગ્યો અને અમે પાંચ જ મિનિટમાં ત્યાંથી નીકળી ગયા. ત્યાર પછીનું ત્રીજું અને બૅન્કઝીએ 2008માં ન્યુ ઓર્લીન્સમાં બનાવેલાં 11 મ્યુરલ્સમાંનું છેલ્લું, કોઈ ‘ઇન્ટરનેશનલ હાઉઝ હોટેલ’ નામની હોટેલની લૉબીમાં હતું. ત્યાં સુધી ચાલીને જઈ શકાય તેમ નહોતું એટલે ત્યાં પહોંચવા માટે અમે ઉબર ઓર્ડર કરી. ત્યાં ટ્રાફિક ખૂબ હોવાને કારણે અમારી વીસેક મિનિટ ઊબરની રાહ જોવામાં વેડફાઈ. પણ, અંતે બંદી પહોંચી ખરી અને અમને હોટેલ પહોંચાડ્યા પણ ખરા!

ખૂબ ઊંચી છતવાળી, ક્લાસિક આર્કિટેક્ચરવાળી, વિશાળ લૉબીનાં પાછલા ખૂણાંમાં દસ બાય દસ ફુટનો સવા સાતસો કિલોનો દીવાલનો એક મોટો ટુકડો (ટુકડો શું, દીવાલ જ ગણી લો) ડિસ્પ્લેમાં રાખવામાં આવ્યો છે! કોઈ મ્યુઝિયમમાં રાખેલાં આર્ટવર્કની જેમ અહીં પણ તેને વ્યવસ્થિત લાઇટિંગ આપવામાં આવ્યું છે અને દીવાલથી અમુક અંતરે દૂર ઊભા રહીને જ એ મ્યુરલ જોવાની છૂટ છે. બૅન્કઝીનાં અમ્બ્રેલા ગર્લ વાળાં મ્યુરલની જેમ આ મ્યુરલમાં પણ હરિકેન કૅટરીનાની જ વાત છે. અહીં કટાક્ષ છે અમૅરિકન આર્મી પર જે, આવી હતી તો હરિકેન પછી ન્યુ ઓર્લીન્સનાં લોકોની મદદ કરવા માટે પણ, સાથે સાથે સ્થાનિક લોકોની અમુક મૂલ્યવાન વસ્તુઓ પણ લૂંટી ગઈ. :( એટલે જ આ મ્યુરલનું નામ પણ છે ‘ધ લૂટર્સ’. (બાય ધ વે, ‘લૂટ’ શબ્દ અંગ્રેજોએ આપણાં દેશમાં જ લૂંટફાટ કરતી વખતે શીખ્યો છે.)

મ્યુરલની બરાબર પાસે એક નાનકડો રુમ છે જેમાં બૅન્કઝીએ લખેલું અને બૅન્કઝી વિષે લખાયેલું ઘણું બધું રાખવામાં આવ્યું છે. એ રુમ અને તેની અંદરની ચીજ વસ્તુઓની વાત હું એક સ્પેશિયલ પોસ્ટ માટે બચાવી રાખવા માંગુ છું, સિવાય એક ફોટો. નીચેનો ફોટોમાં તમે જોઈ શકશો આ મ્યુરલને મિટાવવા માટે તેનાં પર કરવામાં આવેલાં આડાં-અવળાં સ્પ્રે પેઇન્ટ (જેની વાત બૅન્કઝીનું ઉપરનું મ્યુરલ જ કરે છે!), તેને હટાવીને મ્યુરલનું રિસ્ટોરેશન, એ જે દીવાલ પર હતું તે વેરહાઉઝ જયારે પાડી નાંખવામાં આવ્યું હતું ત્યારે આ મ્યુરલવાળાં 10×10નાં કટકાની કોતરણી અને હોટેલ સુધી તેને પહોંચાડવાની જહેમત! આ બધું કામ સ્વખર્ચે શૉન કમિન્ગ્સ નામનાં એક માણસે કરેલું છે. શૉન પોતે જ ઇન્ટરનૅશનલ હાઉઝ હોટેલનો માલિક પણ છે. :)

સામાન્ય આર્ટનું રિસ્ટોરેશન અને કન્ઝર્વેશન પણ બહુ અઘરું છે, સ્ટ્રીટ આર્ટનું તો લોઢાનાં ચાણા ચાવવા જેવું છે. પણ, મારા-તમારા જેવા સામાન્ય પ્રેક્ષકો નસીબદાર છે કે, શૉન જેવા માણસો રસ લઈને, સ્વપ્રયત્ને, સ્વખર્ચે પણ આવું રિસ્ટોરેશન અને કન્ઝર્વેશનનું કામ કરે છે ત્યારે આપણને આવું આર્ટ વિના ખર્ચે જોવા અને માણવા મળે છે!

ન્યુ ઓર્લીન્સ – ફ્રેન્ચ કવાર્ટર્સની બહારનું સ્વરૂપ

અમેરિકા, ન્યુ ઓર્લીન્સ

સાંજે ત્રણેક વાગ્યે સ્ટ્રીટ આર્ટ ટૂઅર પતાવીને અમે વિચારવા લાગ્યા આગળ શું કરવું. એ રાત્રે પાર્થનું વેકેશન પૂરું થતું હતું અને વહેલી સવારે છ વાગ્યાની તેની ફલાઇટ હતી. હું અને સૅમ દોઢ દિવસ વધારે રોકાવાનાં હતા. સૅમનાં મગજમાંથી હજુ ‘સ્વૉમ્પ ટૂઅર’ નીકળી નહોતી. સ્વૉમ્પ એટલે કીચડવાળાં મોટાં ખાબોચિયાં જેમાં મગર જોવા મળે. સવૉમ્પ ટૂઅરની સાથે ન્યુ ઓર્લીન્સની ‘પ્લાન્ટેશન (વાડી અને ખેતર) ટૂઅર’ પણ બહુ પ્રખ્યાત છે. હવે આ પ્લાન્ટેશન ટૂઅર આપણે ધારીએ છીએ તેવી મોજમજાવાળી નથી. અહીં આ ટૂઅરની વાત અમેરિકાની ગુલામીપ્રથાનાં સંદર્ભમાં છે. આગળની પોસ્ટમાં વાત કરી તેમ બસો વર્ષ પહેલા ગુલામોને મુખ્યત્ત્વે અમેરિકાનાં ગોરા લોકોનાં ખેતરોમાં મજૂરી માટે લાવવામાં આવતા હતા અને બાકીનાં અમેરિકાની સાપેક્ષ ‘ડીપ સાઉથ’ તરીકે ઓળખાતાં રાજ્યોમાં ગુલામીપ્રથાનું નાબૂદીકરણ અમૅરિકાનાં પ્રોગ્રેસિવ રાજ્યોનાં પ્રમાણમાં ઘણું મોડું થયું હતું. ન્યુ ઓર્લીન્સ આ ‘ડીપ સાઉથ’નું એક શહેર છે અને ત્યાં આ ગુલામીપ્રથાનાં અવશેષ તરીકે આ પ્લાન્ટેશન્સ હજુ પણ જેમનાં તેમ રાખવામાં આવ્યાં છે અને તેમની મુલાકાત લઈને આપણાં જેવા પ્રવાસીઓ ત્યાંનાં એક સમયનાં બળજબરીપૂર્વક બનાવવામાં આવેલા ગુલામોની પરિસ્થિતિ પોતાની નજરે જોઈ શકે છે.

મને પ્લાન્ટેશન ટૂઅરમાં રસ હતો પણ, સવૉમ્પ્સની ટૂઅરમાં નહીં. ત્યાં જો કે, જેટલી ગાઇડેડ ટૂઅર હતી એ બંને માટે જ હતી અને બધી સવારથી સાંજ સુધીની હતી. અમારાં કેસમાં તો અમે આર્ટ ટૂઅર પતાવીને નીકળ્યા ત્યાં મોડી બપોર તો થઇ ચૂકી હતી એટલે એ દિવસે ગાઇડેડ ટૂઅરમાં જવું તો શક્ય નહોતું. પણ, અમે પોતાની જાતે ડ્રાઈવ કરીને જાતે પ્લાન્ટેશન ટૂઅર ચોક્કસ કરી શકીએ. આમ, અમે એક દિવસ માટે એક કાર ભાડે લેવાનું નક્કી કર્યું. તેનો બીજો ઉપયોગ એ પણ હતો કે, મોડી રાત્રે સૅમ પાર્થને એરપોર્ટ સુધી મૂકી આવી શકે.

અમે કાર રેન્ટલ સુધી પહોંચ્યા અને બધો વહીવટ પતાવીને બહાર નીકળ્યા ત્યાં સુધીમાં સાડા ચાર જેવું થઈ ગયું હતું. સાડા છ-સાત આસપાસ ત્યાં અંધારું થઇ જતું હતું અને દિવસ બહુ વાદળછાયો હતો એટલે અમારી પાસે સમય ખૂબ ઓછો હતો. પ્લાન્ટેશન લગભગ પાંચ વાગ્યા આસપાસ બંધ થઇ જતાં હતાં અને અડધી કલાકમાં ત્યાં પહોંચી શકવાની શક્યતા નહિવત્ હતી એટલે મેં એક વચ્ચેનો રસ્તો શોધ્યો. આગલા દિવસે અમે કોઈક પાસે સાંભળ્યું હતું કે, ન્યુ ઓર્લીન્સથી થોડે દૂર ડ્રાઈવ કરતા મિસિસિપી નદીનાં કિનારે પહોંચી શકાય છે અને તે રસ્તો બહુ સુંદર છે. આ સાંભળીને મેં મિસિસિપીનાં કિનારે વહેલામાં વહેલું કઈ રીતે પહોંચી શકાય તેનો રસ્તો શોધ્યો ગૂગલ મૅપ્સમાં અને સૅમ એ તરફ ગાડી ચલાવવા લાગ્યો.

લગભગ વીસેક મિનિટમાં અમે નિર્ધારિત સ્થળે પહોંચ્યા તો ખરા. પણ, ત્યાંથી આગળ દસેક મિનિટ સુધી ચલાવીને પણ અમારી ડાબી બાજુ મૅપ્સ અનુસાર જે નદી દેખાવી જોઈએ તેનાં કોઈ અણસાર નહોતાં દેખાતા. અમારી જમણી બાજુ મોટી મોટી ફૅક્ટરીઓ અને ગોડાઉન હતાં અને ડાબી બાજુ એક ટેકરી જેવું કૈંક, જેની પેલે પાર જોઈ શકાતું નહોતું. દસેક મિનિટ આમ ચાલ્યું એટલે મને વિચાર આવ્યો કે, કદાચ આ ટેકરીઓનાં કારણે નદી દેખાતી નથી અને ટેકરીઓ ઓળંગીને નદી સુધી પહોંચવાનો પણ કોઈ રસ્તો નહોતો દેખાતો એટલે કદાચ નદીનાં સામેનાં કિનારે જઈએ તો કદાચ કૈંક દેખાય. ત્યાંથી જલ્દીમાં જલ્દી સામેનાં કાંઠે પહોંચી શકાય તેવો રસ્તો મેં શોધ્યો. સૅમે યુ ટર્ન માર્યો અને અમે પહોંચ્યા એક બ્રિજ પર. બ્રિજની બરાબર વચ્ચે પહોંચીને જે સીન અમે પુલની બંને તરફ જોયો તેનાં પરથી જ અમને સમજાઈ ગયું કે, આ નદીનો કિનારો અમે ઘણાં લાંબાં સમય સુધી જોઈ શકવાનાં નહોતા.

નદીનાં બંને કિનારે કિલોમીટરનાં કિલોમીટર સુધી કોઈ ડિસ્ટોપિયન મૂવીનાં સેટની જેમ ફૅક્ટરીઓ ખડકાયેલી હતી. આ જગ્યાની દરિદ્રતાની એ સૌથી મોટી નિશાની હતી. કેલિફોર્નિયા જેવાં પૈસાદાર રાજ્યોમાં આવી નદીઓનાં કિનારે પબ્લિક પાર્ક હોય અને ખાનગી સંપત્તિ હોય તો વધી વધીને ખેતર કે વાડીઓ હોય. પણ, આ રાજ્ય દરિદ્ર છે એટલે જાણે ત્યાંની કુદરતી સંપત્તિ લૂંટવાનો, ત્યાંનાં લોકોને ઓછામાં ઓછો પગાર આપીને વધુ કામ કરાવી લેવાનો પરવાનો છે કંપનીઓ અને પાસે! નદીનાં બંને કાંઠાંની ફૅક્ટરીઓ જોઈને મને ફ્લિન્ટ યાદ આવ્યું. અમૅરિકાનાં મિશિગન રાજ્યનાં ફ્લિન્ટ શહેરમાં ચોખ્ખા પાણીનો વિશાળ સ્ત્રોત – લેઇક યુરોન હોવા છતાં ત્યાંનાં લોકોએ ફ્લિન્ટ નદીનું ગંદું, ઝેરી પાણી પીવું પડે છે. ત્યાંની સરકાર પાસે ‘જનરલ મોટર્સ’ની ફૅક્ટરીઓ ચલાવવા માટે ચોખ્ખું પાણી છે પણ, ત્યાંનાં બાળકોને પીવડાવવા માટે ચોખ્ખું પાણી નથી. :(

અમે એ પુલ પરથી નીચે ઊતરીને તરત જ ફ્રેન્ચ કવાર્ટર પાછા ફરવા માટે યુ-ટર્ન લીધો. જે શેરીમાંથી યુ-ટર્ન લીધો ત્યાં પણ મકાનોની હાલત દયનીય હતી. રસ્તામાં અનેક જગ્યાએ ગાબડાં, દશકોથી ક્યારેય રિનોવેશન ન થયું હોય તેવાં મકાન … થોડી વાર તો આ બધું જોઈને અમે ચક્કર ખાઈ ગયા. ફ્રેન્ચ કવાર્ટર્સ અને તેની આસપાસનાં નાનકડાં, રૂપાળાં ટૂરિસ્ટ વિસ્તાર સિવાયનાં ન્યુ ઓર્લીન્સની હકીકત આ હતી! મેં ક્યાંક વાંચ્યું હતું કે, આ પ્રકારની પ્રાકૃતિક અને સ્વાસ્થ્યને લગતી કટોકટીઓ એ વિસ્તારોમાં વધુ જોવા મળે છે જ્યાં ગરીબાઈ અને કાળાં લોકોની વસ્તી વધુ છે. મેં ન્યુ ઓર્લીન્સ વિષે ગૂગલ કરીને વધુ જાણવા માંડ્યું અને મને આ મળ્યું – કાળા લોકોની વસ્તી 60%, ગોરા 33%, એશિયન 3%. અમૅરિકાનાં 50 રાજ્યોનાં જીવનધોરણ વિષે કરાયેલાં અલગ-અલગ સર્વેમાં લૂઈઝિયાના રાજ્ય – જેમાં ન્યુ ઓર્લીન્સ શહેર આવેલું છે, તે સતત 48 કે 49માં ક્રમે જ જોવા મળે છે છે. અર્થાત્ અહીંનું જીવનધોરણ અમૅરિકાનાં નિમ્નતમમાં આવે છે. ગરીબી, બેકારી, બાળ-મૃત્યુનો ઊંચો દર જેવી તકલીફો અહીં ઘણી બધી છે અને ભણતરનું પ્રમાણ ખૂબ ઓછું. સાવ નીચેનાં ત્રણ રાજ્યોમાંનાં બાકીનાં બે બ્લૅક મેજોરીટી ધરાવતાં રાજ્યો નથી પણ, તે બંને પણ છે તો અમૅરિકાનાં સાઉથનાં રાજ્યો જ જ્યાં, ગુલામીપ્રથા અને રંગભેદ બાકીનાં રાજ્યો કરતા લાંબો સમય ચાલ્યા છે. આ શહેરનાં ટૂરિસ્ટ વિસ્તારની બહાર ફરીને અમને સમજાયું કે, અમૅરિકામાં ગુલામીપ્રથા નાબૂદ થયાને ભલે દોઢ સદી થઇ હોય અને માર્ટિન લ્યૂથર કિંગની સિવિલ રાઇટ્સ મૂવમેન્ટ/રંગભેદ નાબૂદીને અડધી સદી પણ છતાંયે, અમૅરિકાનાં ખૂણે ખાંચરે વિવિધ સ્વરૂપે એ ગુલામીપ્રથાનાં પડઘા હજુ પણ સંભળાય છે.

ફ્રેન્ચ કવૉર્ટર્સ પાછા ફરતા સાડા છ જેવું થયું અને અમને ત્રણેને કાકડીને ભૂખ લાગી હતી કારણ કે, સવારે આર્ટ વૉક પહેલા કરેલાં નાશ્તા સિવાય અમે કૈં જ ખાધું નહોતું. એરબીએનબી જઈને, થોડાં ફ્રેશ થઈને અમે ફરી બહાર નીકળ્યા. આ વખતે મૅગેઝીન સ્ટ્રીટ નામની કોઈ પ્રખ્યાત સ્ટ્રીટ પર સૅમે કોઈ ઈઝરાયેલી કૅફે શોધ્યું હતું. છેલ્લાં ઘણાં દિવસોમાં મિડલ-ઈસ્ટર્ન ફૂડનો લાભ નહોતો લીધો એટલે એ આઇડિયા મને ગમ્યો. તે જગ્યાનું નામ હતું ‘ટાલ્સ હમ્મસ’.

તેમનું આમ્બિયાન્સ તો સારું હતું જ પણ, માય ગોડ! અત્યાર સુધી મિડલ ઈસ્ટની બહાર ચાખેલાં તમામ મિડલ ઈસ્ટર્ન ફૂડમાં આ જગ્યા કદાચ ટોપ 3માં આવે! તેઓ ત્યાં જ પીટા બ્રેડ બેક કરતા હતા. એટલી સૉફ્ટ અને ફ્લફી બ્રેડ મેં બહુ ઓછી જોઈ છે! હમ્મસ પણ લઝીઝ! સાથે આર્ટિસ્ટિક વાઇબ લટકામાં. :)

કટક-બટક કરવાનાં ઈરાદાથી ગયા હતા પણ, અમે સારું એવું ઝાપટીને બહાર નીકળ્યા. ત્યાર પછી અમે મૅગેઝીન સ્ટ્રીટ એક્સપ્લોર કરતા થોડું ચાલ્યા. ત્યાં દુકાનો ઘણી હતી પણ, લગભગ બધી જ બંધ હતી. આમ, પાર્થનો શોપિંગનો પ્લાન અમને કૅન્સલ થતો દેખાયો. એ સાંજે અમારી પાસે બીજું કૈં કરવાનું રહ્યું નહોતું અને બંને ભાઈઓને પિત્ઝા ખાવાનું મન થયું. અચાનક સૅમને યાદ આવ્યું કે, તેની ઑફિસમાંથી કોઈએ માહિતી આપી હતી કે, મૅગેઝીન સ્ટ્રીટ પર કોઈ જબરદસ્ત પિત્ઝા પ્લેસ છે. સૅમે તેનું નામ અને ઠેકાણું શોધ્યાં. પાંચ મિનિટ ચાલીને અમે પહોંચ્યા પિત્ઝા ડોમેનિકા.

મને પિત્ઝા લગભગ ભાવતા જ નથી અને તેમાંયે અમૅરિકામાં તો સાવ નહીં. હેવી ઇન્ડસ્ટ્રીયલ પ્રોસેસિંગવાળું આર્ટિફિશિયલ પ્લાસ્ટિક જેને, એ લોકો ચીઝ તરીકે ઓળખે છે, તેનાં સિવાય કોઈ સ્વાદ જ નથી હોતો ત્યાંનાં 95% પિત્ઝામાં. આમ કહું એટલે લોકો કહેશે પણ, તે ન્યુ યૉર્કનાં ટ્રાય કર્યાં? શિકાગોનાં ટ્રાય કર્યાં? હા ભઈ, મને નથી જ લાગ્યો કૈં ભલીવાર અને તમે દસ વાર અલગ અલગ જગ્યાનાં નામ લઈને પૂછશો તોયે આ પ્રીત તો પરાણે નહીં જ થાય! સૅમ અને પાર્થની ઈચ્છાને માન આપવા માટે હું રેસ્ટ્રોંમાં ગઈ તો ખરી પણ, બેસ્યા ત્યારે જ મેં તેમને કહી દીધું હતું કે, મારી તો ગણતરી રાખતા જ નહીં અને ફક્ત તમે બે ખૂટાડી શકો તેવડી સાઇઝ જ મંગાવજો. પણ, પહેલી સ્લાઇસ ખાઈને જ હું સમજી ગઈ કે, આ જગ્યા પેલાં 5% અપવાદમાં આવે છે. પિત્ઝામાં તમે જો ચીઝ ઉપરાંત પણ કોઈ સ્વાદ શોધતા લોકોમાંનાં હો, તો આ જગ્યા તમારા માટે જ બની છે. ત્યાંથી બહાર નીકળીને હું માંડ ચાલી શકતી હતી તેટલું મેં ખાઈ લીધું હતું!

માર્ડી ગ્રા બીડ્સ

ત્યાંથી નીકળીને પાર્થે ફરીથી શૉપિંગ યાદ કર્યું એટલે અમે એક મૉલ શોધ્યો જે, રવિવારે પણ ખુલ્લો હોય. અમને એક મળ્યો પણ ખરો – શહેરની વચ્ચોવચ્ચ. ત્યાં પહોંચવાની પાંચેક મિનિટ પહેલા તો એ રસ્તો એટલો ભયંકર અંધારો અને સુમસામ થઈ ગયો હતો કે, ઘડીક તો અમે વિચારવા લાગ્યા, સાચા રસ્તે જ છીએ કે કેમ?! મૉલની પિન પાસે પહોંચીને ફરી લાઇટ્સ દેખાવાની શરુ થઈ અને અમે જોયું કે, ત્યાં એક-બે હોટેલ્સ હતી અને મૉલ જેવું કૈંક હતું તો ખરું પણ, તેનો દરવાજો તો ક્યાંયે દેખાય નહીં! એક-બે વાર ભૂલા પડીને અંતે અમને પાર્કિંગ મળ્યું અને ત્યાર પછીએ મૉલમાં અંદર કેમ જવું તે તો પગપાળા ચક્કર મારીને જ ખબર પડી. અંદર જઈને મૉલની હાલત જોઈને તો એમ જ થયું જાણે, શનિવારી માર્કેટમાં આવી ગયા હોઈએ! વસ્તુઓની કવૉલિટી દેખીતી રીતે જ અન્ય શહેરોની સરખામણીએ ઊતરતી હતી. 5-6 દુકાનો ફરીને પણ ક્યાંય ખાસ મજા ન આવી. મૉલમાં પણ ગરીબી દેખાતી હતી બોલો! જે બ્રાન્ડ્સનાં સ્ટોર્સમાં અમને કૈં ન ગમ્યું હોય તેવું ભાગ્યે જ બનતું હોય ત્યાં એક વસ્તુ પણ ન ગમે એ દુકાનો કેવી હશે? તમે જ વિચારો. પાર્થને જે 2-3 વસ્તુઓ જોવા જેવી લાગી એ તેણે ખરીદી લીધી કારણ કે, ગગો ફૉરેન ટ્રિપ કરે ને પ્રિયજનો માટે (ખાસ સ્ત્રીઓ માટે) કૈં લઈને ન જાય એવું તો બને જ કેમ?! તોયે જેમ બને તેમ જલ્દી અમે ત્યાંથી બહાર નીકળ્યા.

એ સાંજે ઘણું બધું ખાધું હોવાથી ખાસ કૈં ભૂખ લાગી નહોતી. 9 વાગી પણ ગયાં હતાં એટલે બધું બંધ પણ થઇ ગયું હતું. એ રાત્રે ત્યાંથી નીકળતા પહેલા પાર્થને પોતાનાં મિત્રનું કોઈ પાર્સલ પિક-અપ કરવાનું હતું કોઈ દુકાનમાંથી. કાર તો હતી જ અમારી પાસે એટલે અમે એ જગ્યાનું ઍડ્રેસ નાખ્યું અને એ તરફ ડ્રાઈવ કરવા લાગ્યા. અડધે રસ્તે પહોંચ્યા તેટલામાં તો રસ્તો ફરી એકદમ અંધકારભર્યો અને ડરામણો થઇ ગયો. મેઇન રોડ પર સ્ટ્રીટ લાઇટ્સ નહોતી! વચ્ચે વચ્ચે એકાદ શેરીનાં ખૂણે આવતી હતી તે પણ એકદમ જ ઝાંખી! વચ્ચે વળી બે-ચાર બેઘર લોકો દેખાયા એટલે તો વધુ ડર લાગ્યો. સૅમે બીકનાં માર્યા પાર્થને બે-ચાર સંભળાવી પણ ખરી. શું અજાણ્યા શહેરમાંથી કોઈનાં પણ પાર્સલ લેવાની હા પાડી દે છે? ભારતમાં પણ લોકોને અમૅરિકાની વસ્તુનો મોહ છૂટતો નથી! ત્યાં હવે બધે બધું મળે તો છે, શું વારે વારે મંગાવ્યા કરતા હશે?!

તેને જે શોપમાંથી વસ્તુ લેવાની હતી તે પણ થોડી વિચિત્ર જ હતી. સૅમ અને હું કારમાં રહ્યા અને યુ-ટર્ન મારતા સુધીમાં પાર્થ પોતાનું સંપેતરું લઈને પાછો આવ્યો કે, તરત અમે ગાડી હંકારી મૂકી ફરી ફ્રેન્ચ કવૉર્ટર્સ તરફ. ફ્રેન્ચ કવૉર્ટર્સ પહોંચીને બધાનાં જીવમાં જીવ આવ્યો અને પછી એ ઘટના જ બધા પોત-પોતાની રીતે ભૂલી જવા લાગ્યા. પાર્થે પોતાની બૅગ્સ પૅક કરી અને તેની સવારે છ વાગ્યાની ફલાઇટ માટે એ લોકો ઘરની બહાર ક્યારે નીકળ્યા તે મને ખબર નથી.

ન્યુ ઓર્લીન્સ – કેઇન ઍન્ડ ટેબલ, મ્યુઝિક અને મોનાલીસા

અમેરિકા, ન્યુ ઓર્લીન્સ

પરેડ માટે મુખ્ય માર્ગ બંધ હોવાનાં કારણે શહેરમાં પાછા જવા માટે ઊબર શોધવામાં અમને થોડી તકલીફ પડી. શહેરનાં હેપનિંગ વિસ્તાર(ફ્રેન્ચ ક્વૉર્ટર્સ અને તેની આસપાસનો વિસ્તાર) સુધી પહોંચતા લગભગ પાંચ વાગ્યા. આગલી રાત્રે આંટા મારતી વખતે અમે એક મોટું કથીડ્રલ જોયું હતું એ અંદરથી કેવું દેખાય છે તે જોવાની ઈચ્છા થઇ આવી એટલે મેં એ જોવા જવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો જે, માન્ય રાખવામાં આવ્યો.

તેનું નામ હતું ‘સેન્ટ લુઈસ કથીડ્રલ’. એ ખૂબ મોટાં વિસ્તારમાં પથરાયેલું હતું અને ટૂરિસ્ટ વિસ્તારની બરાબર વચ્ચે હતું એટલે હરતા ફરતા નજરે ચડી જ જાય. પરિસરનાં પાછળનાં ભાગમાં જાળી પર આર્ટ લટકાવેલું રહેતું. અમે આગલી રાત્રે પણ તે જોયું ‘તું અને એ સાંજે પણ એટલે ધાર્યું કે, કથીડ્રલની પાછલી જાળીનો ઉપયોગ હંમેશા આર્ટ એક્ઝિબિશન માટે થતો હોવો જોઈએ.

ત્યાંથી ફરીને કથીડ્રલનાં પ્રવેશદ્વાર પાસે પહોંચ્યા ત્યાં અમે મોટી ભીડ જોઈ. પહેલા તો ભીડને અવગણીને અમે મુખ્ય દરવાજો શોધીને અંદર જવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ, કમનસીબે એ દિવસ માટે એ બંધ થઇ ચૂક્યું હતું. એટલે પછી પાંચેક મિનિટ ત્યાં ભીડ સાથે ઊભા રહ્યા એ જોવા માટે કે, થઇ શું રહ્યું છે?!

ખાસ કૈં હતું નહીં. કોઈ કલાકાર થોડાં સામાન્ય કરતબ દેખાડી રહ્યો હતો એટલે અમે ત્યાંથી નીકળી ગયા અને આસપાસની દુકાનોમાં ફર્યા. એ દિવસે બીજો કોઈ પ્લાન નહોતો, ફક્ત ન્યુ ઓર્લીન્સની નાઈટલાઈફ માણવી હતી. પણ, હજુ અંધારું નહોતું થયું એટલે નાઇટલાઇફ માટે થોડું વહેલું હતું અને કોઈને ઘરે જવાનું મન નહોતું એટલે ત્યાં કથીડ્રલ આસપાસ જ અમે થોડા આંટા માર્યા.

નીયોન લાઇટ્સ દેખાવા માંડી ત્યારે અમે રેસ્ટ્રોં અને પબવાળાં વિસ્તાર તરફ ચાલવા માંડ્યા.

ન્યુ ઓર્લીન્સ તેનાં મ્યુઝિક માટે પ્રખ્યાત છે. અમૅરિકામાં જૅઝ, બ્લૂઝ અને આર-ઍન્ડ-બી જૉનરા સાથે જોડાયેલી ઘણી બધી ઐતિહાસિક વાતો ન્યૂ ઓર્લીન્સ સાથે જોડાયેલી છે! આગલી પોસ્ટમાં તમે વાંચ્યું હશે કે, માર્ડી ગ્રા પરેડમાં સ્કૂલનાં બાળકો પણ ખૂબ સારી રીતે મ્યુઝિક વગાડતા હતા, હું માનું છું કે, તેમાં ન્યુ ઓર્લીન્સનાં ઓવરઓલ મ્યુઝિક સીનનો ફાળો બહુ મોટો છે.

અમૅરિકામાં જન્મેલા કોઈ પણ પ્રકારનાં સંગીતનો ઉલ્લેખ આવે એટલે આ શહેરનો ઉલ્લેખ આવે, આવે, અને આવે જ! અમે એ વિષે વાત કરતા ચાલતા જતા હતા ત્યારે સૅમ પાસેથી મને જાણવા મળ્યું હતું કે, પ્રખ્યાત થયા પહેલા લુઈ આર્મસ્ટ્રોંગ ન્યુ ઓર્લીન્સની શેરીઓમાં મ્યુઝિક વગાડતા! લુઈ આર્મસ્ટ્રોંગ અમૅરિકાનાં સૌથી પ્રખ્યાત સંગીતકારોમાંનાં એક છે. જૅઝ મ્યુઝિકનાં ઇતિહાસમાં તેમનો ફાળો બહુ મોટો અને બહુ અગત્યનો ગણાય છે. એ એટલા સારા સંગીતકાર હતા કે, અમૅરિકામાં જ્યારે રંગભેદની નીતિ લાગૂ હતી અને ગોરા લોકોનાં ઑડિટોરિયમ્સમાં કાળા લોકો પ્રવેશી પણ ન શકતા, ત્યારે લુઈ આર્મસ્ટ્રોંગ ગણ્યા ગાંઠ્યા કલાકારોમાંનાં એક હતા જેમને ગોરા લોકો સામે ચાલીને પોતાનાં કૉન્સર્ટ્સ માટે બોલાવતા!

ત્યાંનાં લગભગ દરેક રેસ્ટ્રોં અને બાર કે પબમાં લાઈવ મ્યુઝિક બૅન્ડ હોય જ! અમે બાર/પબ-ક્રૉલની શરૂઆત કરીએ એ પહેલા અમારે કૈંક ખાવું હતું એટલે ગૂગલ રીવ્યુઝ અને અમારી ઍરબીએનબી હોસ્ટનાં રીવ્યુઝનાં આધારે અમે પહોંચ્યા ‘કેઇન ઍન્ડ ટેબલ’.

અંદરનું મસ્ત આમ્બિયાન્સ જોઈને તો મજા જ પડી ગઈ. તેમણે અમને જણાવ્યું કે, ત્યાં સામાન્ય રીતે રેઝર્વેશન કરવું પડતું હોય છે પણ, ત્યારે એ લોકો અમારા માટે બીજી કોઈ વ્યવસ્થા કરી દેવા માટે તૈયાર હતા. પાંચ મિનિટ રાહ જોઈને અમને એક વેઈટર આગળ દોરી ગયો. મેઈન હૉલની પાછળ તેમનો ઓપન-ઍર વરંડો હતો ત્યાં પણ બેસી શકાતું હતું પણ, એ દિવસે વરસાદની આગાહીનાં કારણે એ બંધ હતો. અમને ઉપર લઇ જવામાં આવ્યા. બે નાના રૂમ જેટલી જગ્યામાં અમે ત્રણ એકલા હતા. ત્યાં આંટો મારતા મેં બાલ્કનીમાં પણ ખુરશી-ટેબલ ગોઠવેલાં જોયા પણ, એ ભાગ પણ વરસાદનાં કારણે બંધ જ હોય એ સમજી શકાય તેવું હતું. છતાં મેં ચાન્સ લઈને તેમને પૂછ્યું, અમે ત્યાં બેસી શકીએ કે કેમ? પણ, જવાબમાં ના આવી. અમારે રાત્રે મોડેથી કૈંક વ્યવસ્થિત જમવું હતું એટલે, ત્યાં અમે મંગાવી એ બધી ઍપેટાઈઝર જ પ્લેટ્સ હતી જે, બધી જ ખૂબ સ્વાદિષ્ટ હતી અને તેમનાં કૉકટેઇલ્સ પણ.

અમે નક્કી કર્યું હતું કે, દરેક જગ્યાએ ફક્ત એક જ ડ્રિન્ક લેવું. તેનું મોટું કારણ એ કે, મોટાં ભાગનાં મ્યુઝિક વેન્યુ – જ્યાં કોઈ એન્ટ્રિ-ફી ન હોય, ત્યાં તેમની મુખ્ય કમાણી આલ્કોહૉલ હોય છે એટલે ત્યાં ‘1 ડ્રિન્ક મિનિમમ’ની પોલિસી હોય છે. અમારો વિચાર એવો હતો અમે દરેક જગ્યાએ એક ડ્રિન્કની લિમિટ રાખીએ તો જલ્દી ડ્રન્ક પણ ન થઈએ અને વધુમાં વધુ સ્થળોએ મ્યુઝિક માણી શકીએ! કેઇન ઍન્ડ ટેબલમાં અમારો ઑર્ડર તૈયાર થવાની રાહ જોતા આગળ અમે ક્યાં જઈશું તેનાં સંશોધન શરુ કર્યા. ન્યુ ઓર્લીન્સમાં અધધ મ્યુઝિક વેન્યુઝ છે એટલે ક્યાં જઈએ અને ક્યાં ન જઈએ એ મોટો સવાલ હતો. મને બી.બી. કિંગનું મ્યુઝિક ખૂબ પસંદ છે એટલે મને ‘બી.બી. કિંગ્સ બ્લૂઝ’ જવાની અતિશય ઈચ્છા હતી.

બધા રાજુ થયા એટલે નાશ્તો કરીને અમે ‘બી.બી. કિંગ્સ બ્લૂઝ’ ગયા અને બે જ મિનિટમાં બહાર! એ જગ્યાનાં નામ પરથી મને લાગ્યું હતું કે, ત્યાં બ્લૂઝ, જૅઝ વગેરે જૉનરા વાગતાં હશે પણ, ત્યાં કોઈ બૅન્ડનાં નવાં, ઑરિજિનલ મ્યુઝિકનાં બદલે કોઈ વિચિત્ર પૉપ-સૉન્ગનું ચીલાચાલુ કવર ગાવાઈ રહ્યું હતું. હું થોડી નિરાશ થઈ અને અમે આગળ વધ્યા. પછીનો મુકામ હતો ‘ધ સ્પૉટેડ કૅટ’.

અમે પહોંચ્યા ત્યારે ત્યાં થોડી ભીડ હતી અને ત્રણ લોકોનું એક બૅન્ડ પોતાનું ઓરિજિનલ મ્યુઝિક વગાડી રહ્યું હતું. એ બહાર પણ થોડું થોડું સંભળાતું હતું એટલે બહારથી જ અમને લાગ્યું હતું કે, અહીં મજા આવવી જોઈએ. એ જગ્યા બહુ નાની હતી અને ત્યાં દીવાલની ધારે થોડી થોડી જ બેઠકો હતી જે, બધી લેવાઈ ચૂકી હતી. નેવું ટકા લોકો ઊભા રહીને જ સંગીતની મજા માણી રહ્યા હતા. અમે મોટા ભાગની ભીડ કરતા વહેલા પહોંચી ગયા હતા એટલે બૅન્ડનાં સ્ટેજ પાસે આગળ ઊભા રહી શક્યા. ત્યાં અમે લગભગ દોઢથી બે કલાક ગાળી. તેમનું મ્યુઝિક ખૂબ સારું હતું અને તેમાંયે ખાસ તેમની વોકલિસ્ટે જમાવટ કરી હતી. તેનું ગાયન તો અદ્ભુત હતું જ, એ ગીત લખ્યા પણ તેણે પોતે જ હતાં અને એક ‘સ્ટાર’માં હોવો જોઈએ તેટલો કૅરીઝ્મા (charisma) પણ તેનામાં હતો એટલે એ આરામથી કલાકો સુધી ઑડિયન્સને જકડી રાખવા સક્ષમ હતી. તેનાં અકંપનીઇસ્ટ પણ, ખૂબ સારા હતા જેમાં, એક હતો ગિટારિસ્ટ અને એક સાક્સોફોન પ્લેયર. સાક્સોફોન પ્લેયરે બે-ત્રણ વખત વચ્ચે સોલો વગાડ્યું ત્યારે એ પણ છવાઈ ગયો હતો. અમે નસીબદાર હતા કે, બરાબર એવાં સમયે પહોંચ્યા હતા જયારે અમને ત્યાં આગળ ઊભા રહેવા મળ્યું. અમે ત્યાંથી નીકળ્યા ત્યારે ત્યાં ઊભા પણ રહેવાની જગ્યા નહોતી રહી એટલી ભીડ ત્યાં એકઠી થઈ ગઈ હતી.

સ્પૉટેડ કૅટનું મ્યુઝિક સારું હતું તો પણ ત્યાંનાં હાઈ વોલ્યુમથી હું થોડી કંટાળી હતી એટલે મારી ઈચ્છા હતી અકૂઝ્ટિક જૅઝ સાંભળવાની. ત્યાં પાસે જ અમને એક રેસ્ટ્રોં દેખાયું, બહારથી જ મને દેખાઈ ગયું કે, ત્યાં ‘ચેલો’ વાગી રહ્યો હતો અને કોઈ ઇલેક્ટ્રોનિક મ્યુઝિક ઈકવિપમેન્ટ નહોતા દેખાતા એટલે લાગ્યું કે, ત્યાં અકૂઝટિક મ્યુઝિક જ વાગતું હોવું જોઈએ. મેં ત્યાં જવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી અને બાકીનાં બેને પણ બહારથી એ જગ્યા ગમી એટલે અમે અંદર ગયા.

અંદર ખરેખર ધાર્યું તે જ પ્રકારનું વાતાવરણ નીકળ્યું. ઘણા લોકો ત્યાં ડિનર કરી રહ્યા હતા અને બૅકગ્રાઉન્ડમાં ધીમે ધીમે મ્યુઝિક વાગી રહ્યું હતું. અમારા જેવા કેટલાક જે, ફક્ત સંગીત માણવા માટે આવ્યા હતા એ બધા ત્યાંનાં બાર-કાઉન્ટર પર અને પાછળનાં ભાગમાં હાઈ-ચેર્સ પર બેઠા હતા.

મારાં કૉકટેઇલનો ગ્લાસ ખૂબ મોટો હતો અને તે સ્ટ્રોંગ પણ હતું એટલે અમે આરામથી અડધી પોણી કલાક સુધી સંગીત માણતા, ધીમે ધીમે એ પીતા રહ્યા. અહીંથી નીકળીને આગળ કોઈ નવાં મ્યુઝિક હૉલમાં જવાની ખાસ ઈચ્છા નહોતી રહી અને કોઈક સારી જગ્યાએ પેટ ભરાય તેવું જમવું હતું એટલે અમે નવ વાગ્યા આસપાસ ત્યાંથી નીકળી ગયા. મારું કૉકટેઈલ ઘણું બચ્યું હતું એટલે હું એ છોડીને બહાર નીકળવાની વાત કરી રહી હતી ત્યાં તો બારટેન્ડરે મને પૂછ્યું ‘Do you want a to-go cup?’

અચાનક મને યાદ આવ્યું કે, ન્યુ ઓર્લીન્સ એક એવું શહેર છે જ્યાં શરાબ પ્લાસ્ટિકનાં ટુ-ગો કપમાં ભરીને, રસ્તા પર ચાલતા ચાલતા, કૉફીની જેમ પી શકાય છે! એ અનુભવ મેં કોઈનોર્મલ શહેરમાં કર્યો નહોતો (લાસ વેગસને હું ‘નૉર્મલ’ નથી ગણતી) એટલે મેં બહુ ઉત્સાહપૂર્વક ટુ-ગો કપમાં મારું બાકીનું કૉકટેઇલ ભર્યું અને રેસ્ટ્રોં સુધી ચાલતા ચાલતા આરામથી પીધું.

એ રાત્રે અમે ‘મોનાલીસા’ નામનાં એક રેસ્ટ્રોંમાં જમવાનું નક્કી કર્યું હતું કારણ કે, ઇટાલિયન ફૂડમાં લગભગ વૅજિટેરીયન વૅરાયટી મળી જ રહે.

મારું ડ્રિંક હજુ પણ પૂરું નહોતું થયું એટલે મેં વિચાર્યું હતું કે, રેસ્ટ્રોંમાં અંદર જતા પહેલા કદાચ ત્યાં બાજુમાં કોઈ ડસ્ટ-બિનમાં એ ગ્લાસ ફેંકવો પડશે. પણ, ત્યાંનાં મૅનૅજરે અંદર મારો કપ લાવવાની પરવાનગી આપી! હું એટલી ખુશ હતી કે, ન પૂછો વાત! એ મૅનૅજર બહુ વાતોડિયો હતો એટલે તેણે અમને પૂછ્યું પણ ખરું કે, આ ટુ-ગો કપ માટે આટલી ખુશ છે ને?! અમે હા પાડી અને તેની સાથે થોડી વાત કરી. એ લગભગ પચાસથી વધારે ઉંમરનો હોવો જોઈએ એવું મેં ધાર્યું. તેણે અમને પૂછ્યું અમે ક્યાંથી આવ્યા હતા અને પોતાનાં વિષે અમને જણાવતા કહ્યું કે, એ સાન ફ્રાન્સિસ્કોમાં પંદરેક વર્ષ રહી ચૂક્યો હતો અને પછી ત્યાં રહેવાનું ન પોસાવાને કારણે ત્યાંથી જતો રહ્યો હતો. અમને લાગ્યું બે-પાંચ વર્ષ પહેલા છોડ્યું હશે. તેણે 1990માં છોડ્યું હતું! તેનાં પરથી મને સમજાયું કે, તેની ઉંમર પચાસ નહીં, પાંસઠથી પણ વધુ હોવી જોઈએ!બીજું એ કે, સાન ફ્રાન્સિસ્કોનું બાકીનાં અમૅરિકા કરતા ઊંચું કૉસ્ટ-ઑફ-લિવિંગ કૈં નવી વાત નથી અને પેઢીઓથી લોકો ત્યાંની મોંઘવારીનાં કારણે શહેર છોડતા રહ્યા છે.

મોનાલીસાનું ડેકોર ખૂબ રમૂજી અને કલાત્મક હતું. આખા રેસ્ટ્રોંમાં બધી જ દીવાલો પર દા વિન્ચીનાં પ્રખ્યાત – ‘મોનાલીસા’ પેઇન્ટિંગનાં અનેક વેરિયેશન લગાવવામાં આવ્યા હતા. નીચે જુઓ તેમાંની બે દીવાલોનો ફોટો.

પેઇન્ટિંગનાં એક વેરિયેશનમાં મોનાલીસાનાં ધડ પર પેલા મૅનૅજરનું મોં લગાવવામાં આવ્યું હતું એટલે અમે જાણ્યું કે, એ કદાચ આ રેસ્ટ્રોંનો મૅનૅજર નહીં પણ, માલિક હતો. એ ઉપરાંત, ઉપરનાં ફોટોમાં જે વૃદ્ધ ગોરો માણસ દેખાય છે એ પણ મજાનો હતો. એ અને બીજો એક ગોરો અમૅરિકન અમારી બરાબર બાજુનાં ટેબલ પર બેઠા હતા. માલિક અમારી સાથે વાત કરીને ગયો પછી એ બંને અમારી સાથે વાતો કરવા લાગ્યા હતા.

એ બંને વૃદ્ધો અમૅરિકાનાં અલગ અલગ શહેરોમાંથી હતા અને બંને રિટાયર્ડ હતા. એકે આર્કિટેક્ટ તરીકે કામ કર્યું હતું અને બીજાએ સામાન્ય ઑફિસ જૉબ. ન્યુ ઓર્લીન્સ ખૂબ સુંદર અને પ્રમાણમાં સસ્તું હોવાનાં કારણે તેમણે પોતાની પાછલી જિંદગી જીવવા માટે આ શહેર પર પોતાની પસંદગી ઊતારી હતી. તેમણે સ્પષ્ટપણે કહ્યું નહોતું પણ, તેમની વાત પરથી લાગતું હતું કે, એ બંને પાર્ટનર્સ હતાં. અમે તેમની સાથે ન્યુ ઓર્લીન્સનાં અમારા અનુભવ, અમારી પસંદ-નાપસંદ વગેરે વિષે અઢળક વાતો કરી હતી.

તેમાંની ફક્ત બે વાતો મને હવે યાદ છે. એક એ કે, મેં તેમને નૅટફ્લિક્સ પર ‘ક્રાઉન’ જોવાની ભલામણ કરી હતી અને બીજી એક કે, તેમણે અમને ન્યૂ ઓર્લીન્સનાં આર્કિટેક્ચર વિષે અદ્ભુત માહિતી આપી હતી. તેમણે જ અમને કહ્યું હતું કે, ન્યુ ઓર્લીન્સનું આર્કિટેક્ચર ફક્ત ફ્રેન્ચ નહીં પણ, ફ્રેન્ચ અને સ્પૅનિશ મિક્સ છે. તેમણે અમને કહ્યું હતું કે, એ શહેરમાં અમને ઠેર-ઠેર શૉટગન હાઉઝિઝ જોવા મળશે. અમે તો ‘શૉટગન હાઉઝ’ શબ્દ પણ પહેલી વખત સાંભળ્યો હતો એટલે તેમણે અમને સમજાવ્યું હતું કે, ‘શૉટગન હાઉઝ’ એટલે એવું ઘર જ્યાં, તમે પ્રવેશદ્વાર પર ઊભા રહીને પિસ્તોલની એક ગોળી છોડો તો એ ક્યાંય પણ, કોઈ પણ દીવાલ સાથે અથડાયા વિના પાછળનાં ભાગે સીધી ઘરની બહાર નીકળી જાય. આ ઘરોમાં એક રુમની પાછળ બીજો રુમ એ રીતનું બાંધકામ હોય છે અને બાજુ-બાજુમાં એક પણ રુમ હોતા નથી. તેનું કારણ તેમણે અમને એવું કહ્યું હતું કે, એક સમયમાં ન્યુ ઓર્લીન્સમાં જેટલા રુમ રસ્તા પર પડતા હોય તેટલો હાઉઝિંગ ટૅક્સ ભરવો પડતો એટલે વધુ ટૅક્સ ન ભરવો પડે એ માટે લોકો એવાં ઘર બાંધતા જેમાં, શેરીને અડીને ફક્ત એક જ રૂમ હોય અને બાકીનાં રુમ પાછળની તરફ હોય. આમ, લોકોનાં ઘર પહોળાં ઓછાં અને લાંબાં વધુ બનતાં અને આવી શૈલીનાં ઘર ન્યુ ઓર્લીન્સમાં આજની તારીખે પણ અસંખ્ય છે!

અમને એકબીજાની સાથે વાત કરવાની એટલી મજા આવી હતી કે, અમારું જમવાનું આવી ગયા પછી પણ અમે તેમની વાત કરતા રહ્યા હતા. એ લોકોનું જમવાનું લગભગ પતી ગયું હતું એટલે તેમણે અમને અમારું જમવાનું શરુ કરવાની ભલામણ કરી અને અમારું જમવાનું ઠંડું પડી ગયું હશે એ માટે ‘સૉરી’ પણ કહ્યું, જે કહેવાની તેમને બિલકુલ જરૂર નહોતી કારણ કે, અમને તો તેમની સાથે વાત કરીને મજા જ આવી હતી! અમે તેમને એ કહ્યું પણ ખરું. અમે જમતા હતા ત્યારે એ લોકો ઊઠીને ચાલ્યા ગયા અને અમે પતાવ્યું ત્યારે રેસ્ટ્રોંમાં અમારા સિવાય ફક્ત વેઇટર્સ બચ્યા હતા, બાકી આખું રેસ્ટ્રોં ખાલી. અમે બિલ મંગાવ્યું ત્યારે વેઈટ્રેસે અમને જણાવ્યું કે, અમારું બિલ ચૂકવાઈ ગયું હતું. પેલા બે વૃદ્ધો પોતાનું જમવાનું પતાવીને ગયા ત્યારે તેમણે રેસ્ટ્રોંનાં માલિક સાથે વાત કરીને અમારું બિલ પણ સૅટલ કરી દીધું હતું!

અમે માની જ ન શક્યા! આવું કોઈ કેમ કરે! અમે તો તેમનાં માટે બિલકુલ અજાણ્યા હતા! પછી દુઃખ પણ થયું કે, અમે તેમને મળીને તેમને ‘થૅન્ક યુ’ પણ નહીં શકીએ. રેસ્ટ્રોંથી ઘર સુધી ચાલતા, આખા રસ્તે અમે તર્ક લડાવતા રહ્યા, તેમણે કેમ અમારા માટે આવું કર્યું હશે?